Engelli öğrenciler için 'uzaktan eğitimin erişilebilir tasarımlarla düzenlenmesi' çağrısı

İstanbul Üniversitesi (İÜ) Engelliler Uygulama ve Araştırma Merkezi (ENUYGAR) Müdürü Prof. Dr. Ayşe Resa Aydın, uzaktan eğitim sistemine ilişkin, "Görme engelliler için web sitelerinin ekran okuyucuları tarafından rahatça okunabilmesi açısından erişilebilir olarak tasarlanması, görsel materyallerin betimlenmesi ve işitme engelliler için de alt yazı ve işaret dili tercümesi eklenmesi önemli." dedi.

2003 yılında kurulan ENUYGAR, engellilik alanında çalışmalar yapmak ve İÜ'de eğitim gören engelli öğrencilere destek sağlamak amacıyla faaliyetlerini sürdürüyor.

Engelliliğin hak temelli biçimde ele alınması yönündeki faaliyetlerini büyük bir istikrarla gerçekleştirmeye devam eden merkez, engellilik alanında yurt içi ve yurt dışındaki farklı disiplin ve sektörlerdeki kuruluşlarla bilimsel iş birlikleri yapmanın yanı sıra önemli akademik çalışmalar da yaparak, bu alanda ülke çapında bir hareketin öncüsü olmayı hedefliyor.

ENUYGAR Müdürü Prof. Dr. Ayşe Resa Aydın, Dünya Engelliler Günü dolayısıyla engellilik konusunu disiplinler arası bir yaklaşımla ele alarak üretken çalışmalar gerçekleştiren merkeze ilişkin AA muhabirine açıklamada bulundu.

Merkez kurulduğunda henüz Türkiye'de 5387 sayılı "Engelliler Hakkında Kanun"un çıkmamış, dünyada ise "Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme"nin imzalanmamış olduğunu hatırlatan Aydın, bu kanun ve sözleşmenin 2005 ve 2006 yıllarında hayata geçirildiğini söyledi.

O dönemde engelli haklarının kamuda ve sivil toplumda tartışıldığını kaydeden Aydın, konunun üniversitelerde ele alınması noktasında İstanbul Üniversitesi'nin, Boğaziçi Üniversitesi ve ODTÜ ile öncü üniversitelerden biri olduğunu belirtti.

Aydın, ENUYGAR'ın yönetim kurulu ve danışma kurulu, öğrenci birimi, akademik danışmanları, öğrencileri, gönüllüleri, kurum ve kurum dışı paydaşları ve İÜ engelli personeliyle büyük bir ekip olduğunu dile getirdi.

Prof. Dr. Aydın, merkez bünyesinde gerçekleştirilen çalışmalar ve bu çalışmaların hedeflerine ilişkin şunları söyledi:

"Merkez farklı işlevleri olan, birbiriyle iç içe geçmiş alt birimler halinde çalışıyor. En önemli hedefimiz ise engelliliğin hak temelli biçimde ele alınmasını sağlamak. Merkeze bağlı Engelli Öğrenci Birimi, engelli öğrencilere akademik ve sosyal destek sağlarken; öğrencilerin bilgi, iletişim veya mekanlara erişimde karşılaştıkları problemlerle veya olumsuz tutumlar nedeniyle uğradıkları ayrımcılıkla mücadele ediyor. 2014'te merkezin katılımcı yöntemle üniversitenin bütün birimlerinin fikrini alarak hazırladığı ve İÜ Senatosu tarafından kabul edilen 'Özel Gereksinimli Öğrenciler İçin Fırsat Eşitliği Yönergesi'nin hakkıyla uygulanması için çaba gösteriyoruz. Burada özellikle mimari erişilebilirlik ve bilişim erişilebilirliği ile ilgili sıkıntılar ciddi bariyerler olarak karşımıza çıkabiliyor."

"Öğrencilerimizi müfredat dışı eğitimlerle desteklemek istiyoruz"

Engelli Öğrenci Birimi olarak karşılaştıkları bir diğer sorunun ise engelli öğrencilerin merkezle iletişimde olma konusundaki isteksizlikleri olduğunu ifade eden Aydın, bu durumun, toplumun genelinde hakim olan "sağlamcılık" bakış açısının bireye yansımasından kaynaklandığını ve öğrencilerin "engelli" kimlik ile anılmak istemediğini anlattı.

Prof. Dr. Aydın, "Biz ise eğitim süreçleri boyunca öğrencilerimizi yabancı dil, kişisel gelişim, kariyer planlama, savunuculuk gibi konularda müfredat dışı eğitimlerle desteklemek istiyoruz. İstiyoruz ki öğrenci mezun olup iş başvurusu yaptığında ya da bir işe girdiğinde, herhangi bir ayrımcılığa uğrarsa özgüvenle kendini ortaya koysun, yeti yitiminden dolayı engellenmesin. Bu sebeple öğrencilerin hem kendi gelişimleri hem de engelli hakları mücadelesinde yer almaları için ofislerimize başvuru yaparak, ekibimizle tanışması ve ekibe katılması gerekli." diye konuştu.

Merkezin toplumsal farkındalık oluşturma faaliyetlerinin yanı sıra mimari ve bilgiye erişimle ilgili etkinliklerinin, eğitimlerinin, çalıştaylarının ve projelerinin devam ettiğini aktaran Aydın, konulara göre farklı paydaşlarla çalışmalar yaptıklarını dile getirdi.

Prof. Dr. Aydın, erişilebilirlik kavramının fiziksel çevre ve inşa edilmiş yapıların, ulaşım araçlarının, yazılı veya sözlü iletişimin ve bilgi teknolojilerinin bütün insanlık durumlarına uygun olarak tasarlanması anlamına geldiğini belirterek, şöyle devam etti:

"Bütün insanlık durumlarına uygun tasarım tanımı, ENUYGAR'ın danışman hocası yüksek mimar Şükrü Sürmen'e ait. Onun tanımladığı bu kavramın güncel adı 'evrensel tasarım' veya 'kapsayıcı tasarım' şeklinde. Üniversitemizde bütün binaların erişilebilir hale gelmesine daha uzun bir yol var. Yeni binalarda işimiz biraz daha kolay, ama örneğin Profesörler Evi gibi yapılarda çözümler çok basit değil. Yapı İşleri Daire Başkanlığı ile iş birliği içinde çalışmalar devam ediyor. Kuruluş sürecini ENUYGAR'ın yürüttüğü Engelsiz Bilgi Merkezi, İÜ'nün özgün kütüphanelerinden biri; sesli ve elektronik kitap üreten bir e-kütüphane. Online hizmet vermesi konusunda uzun süredir çalışmalar devam ediyordu. Pandemi süreci bunun ne kadar önemli olduğunu gösterdi. Umarız kısa süre içinde başlatılabilir."

"İşaret dili ve alt yazı eklenmesi farklı düzenlemeler gerektirdiği için gerçekleşemedi"

İÜ'nün uzaktan eğitim konusunda diğer üniversitelere göre daha şanslı olduğunu, Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi sayesinde zaten güçlü bir alt yapının ve deneyimli personelin bulunduğunu dile getiren Aydın, ENUYGAR olarak proaktif davrandıklarını ve canlı ders sistemine geçmeden önce anketler yaparak, AUZEF ile koordineli çalıştıklarını söyledi.

Prof. Dr. Aydın, engelli bireylerin küresel salgından en çok etkilenebilecek gruplar arasında olduğuna da dikkati çekti.

Engelli bireylerin uzaktan eğitimde bilgiye erişimine dikkat edilmesi açısından öne çıkan hususları aktaran Aydın, şunları kaydetti:

"Görme engelliler için web sitelerinin ekran okuyucuları tarafından rahatça okunabilmesi açısından erişilebilir olarak tasarlanması, görsel materyallerin betimlenmesi ve işitme engelliler için de alt yazı ve işaret dili tercümesi eklenmesi önemli. Özellikle canlı ders sistemindeki sunumlarda görseller konusundaki sesli betimlemeler hakkında öğretim üyelerine bilgilendirme yapıldı. İşaret dili ve alt yazı eklenmesi farklı düzenlemeler gerektirdiği için gerçekleşemedi. Bu süreçte engelli öğrencilerimizin uzaktan öğrenme sistemiyle ilgili bilgi ve deneyim eksikliklerini desteklemek amacıyla mail yoluyla ve kurduğumuz WhatsApp grubu üzerinden öğrencilerimizle sürekli iletişimde olduk. 15 Mayıs'ta 82 kişinin katıldığı bir online web panel düzenleyerek, Türkiye'de Kovid-19 sürecinin engelli ve yaşlı topluma etkilerini ve yükseköğrenimdeki engelli öğrencilerin uzaktan eğitim sürecindeki sorunlarını tartıştık."