Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Afrika turu: Atılan adımlar ve beklentiler

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Afrika turu kapsamında 17-20 Ekim tarihlerinde Atlas Okyanusu kıyısındaki Orta Afrika ülkesi Angola ile Batı Afrika ülkelerinden Togo ve Nijerya'ya gidiyor. Erdoğan bu temaslarıyla birlikte Afrika'daki 54 ülkeden 30'unu ziyaret etmiş olacak. Afrika'ya yaptığı son turunu geçen sene Cezayir, Gambiya ve Senegal'e düzenleyen [1] Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın, Angola, Togo ve Nijerya ziyaretleri, Afrika ülkeleriyle ilişkilerin geliştirilmesi bakımından önemli bir adımı oluşturuyor.

Türkiye'nin Afrika ülkeleriyle ilişkileri uzun bir geçmişe sahip olsa da özellikle 1998'den itibaren uygulamaya konulan "Afrika Eylem Planı", 2005 yılının "Afrika Yılı" ilan edilmesi, 2008 yılındaki "Birinci Türkiye-Afrika Ortaklığı Zirvesi" ve 2014'teki "İkinci Türkiye-Afrika Ortaklığı Zirvesi", ilişkilerin geliştirilmesine yönelik yakın zamanda atılan önemli adımları oluşturuyor.

Afrika ülkeleriyle kurulan ilişkilerde "dostluk" ve "kardeşlik" şiarını benimseyen Türkiye'nin yaklaşık 1,3 milyar nüfusa sahip kıtada bugün 43 ülkede büyükelçiliği bulunuyor. Türkiye'nin Afrika ile ticaret hacmi 2020 yılı itibarıyla 25 milyar doları aşarken, Afrika'daki yatırımları ise 7 milyar dolara yükseldi.

Türkiye'nin, son 20 yılda Afrika kıtasına yönelik "açılım" politikası ve kıtadaki ülkelerle kurduğu ilişkileri, uluslararası kamuoyunca yakından takip ediliyor. Türkiye'de, Afrika'ya yönelik ilginin artmasında hiç kuşkusuz Erdoğan'ın başbakanlık ve cumhurbaşkanlığı dönemlerinde, 28 Afrika ülkesini ziyaret etmesinin önemli payı bulunuyor. Ayrıca Afrika genelinde Türkiye'yi temsil eden Türk Hava Yolları (THY), Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), Anadolu Ajansı (AA), Yunus Emre Enstitüsü (YEE), Türkiye Maarif Vakfı (TMV), Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) gibi kurumlar ile Türkiye merkezli STK'ler ve şirketler, Türk bayrağını kıtada dalgalandırıyor.

İlk durak Angola

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Afrika turu kapsamında ilk ziyaret edeceği ülke Angola olacak. Bu ziyaret aynı zamanda Cumhurbaşkanlığı düzeyinde Türkiye'den Angola'ya yapılmış ilk ziyaret olma özelliği taşıyor.

1975'te bağımsızlığını kazanan Angola'da, Türk Büyükelçiliği 2010 yılında faaliyete geçerken, Angola'nın Ankara Büyükelçiliği ise 2013'te açıldı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Angola ziyareti kapsamında iki ülke arasında siyasi, askeri, ekonomik, kültürel ve savunma sanayisi alanlarında görüşmeler yapacak. Türkiye-Angola ticaret hacmi 2019 rakamlarına göre 211 milyon doları bulurken, Erdoğan'ın ziyaretiyle bu sayının 500 milyon dolara yükselmesi hedefleniyor. [2]

Angola lideri Joao Manuel Gonçalves Lourenço, 28 Temmuz'da Türkiye'yi ziyaret ederek, iki ülke arasında Cumhurbaşkanı düzeyindeki ilk resmi ziyareti gerçekleştirdi. Angola'dan Türkiye'ye yapılan bu ziyarette iki ülke arasında 10 anlaşma imzalandığını not etmek gerekiyor. Bu anlaşmalarla iki ülke arasındaki siyasi ve ticari ilişkilerin artması hedefleniyor.

Erdoğan'ın Angola ziyaretinin ilk meyvelerinden biri 27 Ekim 2021 tarihinde THY'nin Angola'nın başkenti Luanda'ya seferlerine başlaması oldu.[3] YEE de Angola'da Türkçe eğitim için hazırlıklara başladı.

Togo ile Afrika'da büyükelçilik sayısı 43'e yükseldi

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın ikinci durağı ise Togo olacak ve burada Cumhurbaşkanı Faure Essozimna Gnassingbe ile görüşecek. 2014'deki Cumhurbaşkanlığı devir-teslim törenine katılarak Türkiye'ye ilk resmi ziyaretini düzenleyen Gnassingbe'ye Cumhurbaşkanı Erdoğan da iadeiziyarette bulunacak. İlerleyen ilişkilerle Türkiye, Afrika'daki son büyükelçiliğini Togo'da açarak, kıtadaki büyükelçilik sayısını 43'e yükseltti. Büyükelçiliğin açılması sonrası Togo ile resmi temaslar arttı.

Yaklaşık 8 milyon nüfuslu Batı Afrika ülkesi Togo fosfat üreticisi ve bunun önemli bir kısmını yurt dışına ihraç ediyor. İnşaat sektörü başta olmak üzere tekstil, mobilya, gıda, elektronik, inşaat malzemeleri gibi alanlarda da ticaret ve yatırıma ihtiyaç duyuyor. 2020 verilerine göre Türkiye-Togo ticaret hacmi 150 milyon doları buldu. Erdoğan'ın Togolu mevkidaşı ile siyasi ve ekonomik ilişkilerin yanında savunma sanayisi alanında görüşmeler gerçekleştirmesi planlanıyor.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Afrika'nın "devi" Nijerya'yı yeniden ziyaret ediyor

Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Afrika turunda son durağı kıtanın "devi" olarak bilinen Nijerya olacak. Afrika'da, Osmanlı devletinden günümüze yaklaşık 500 yıl önce resmi temas kurmaya başlanan ve ilk büyükelçiliğin 1962'de açıldığı Nijerya'ya, Türkiye'den ilk üst düzey resmi ziyaret merhum Başbakan Prof. Dr. Necmettin Erbakan tarafından, Gelişen Sekiz Ülke (D-8) görüşmeleri kapsamında 1996'da yapıldı.

İki ülke ilişkileri, karşılıklı ziyaretlerin yanında İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) ve D-8 gibi uluslararası kuruluşların çatısı altında devam ediyor. THY ise ülkenin ticaret merkezi Lagos, başkent Abuja ve Port Harcourt'a seferler düzenliyor. Atılan adımlar neticesinde Türkiye'nin Nijerya ile ticaret hacmi 2020 verilerine göre 750 milyon dolar oldu. Bu rakamla Nijerya, Sahraaltı Afrika'da Türkiye'nin en büyük ticaret partneri olmaya devam ediyor.

200 milyonu aşan nüfusuyla Afrika'da en fazla nüfusa sahip ülke olan Nijerya, kıtanın siyasi, ekonomik, askeri ve kültürel bakımdan en önemli ülkeleri arasında yer alıyor.

Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğunun (ECOWAS) lider ülkesi olan Nijerya, güvenlik ve altyapı alanında bazı problemler yaşasa da petrol ve doğal gaz gibi yeraltı kaynaklarının yanında ticaret ve yatırım bakımından da Afrika'daki önemli merkezlerden biri konumunda bulunuyor. Nitekim ziyaret kapsamında madencilik, enerji ve hidrokarbon alanında anlaşmalar imzalanması hedefleniyor.

Öte yandan Nijerya, FETÖ yapılanmasının Afrika'da en yoğun olduğu ülkeler arasında bulunuyor. Erdoğan'ın Nijerya ziyareti FETÖ’nün Afrika’daki etkisinin kırılması bakımından önem taşıyor. Öte yandan ülkenin kuzeyinde Boko Haram terör örgütü ve silahlı çetelerle mücadele eden Nijerya, Türkiye'nin ürettiği insansız hava araçlarına talip. Türkiye'nin insansız hava araçları başta olmak üzere savunma sanayisi alanında attığı adımlar, Nijerya ile kurulacak ilişkilerde önemli bir köprü vazifesi görebilir.

3 Afrika ülkesi, 3 ayrı ilişki süreci

Büyükelçilik açarak Nijerya ile 1962'de, Angola ile 2010'da ve Togo ile bu yıl yoğunlaştırılan ilişkiler aslında Türkiye'nin kıtadaki adımlarının üç farklı sürecini ortaya koyuyor.

Angola, Nijerya ve Togo ile diplomatik misyonların faaliyetlerinin yanı sıra ticari ve sosyokültürel alanlardaki ilişkilerin geliştirilmesi de önem arz ediyor. Bu nedenle diplomatik ve ticari ilişki kurulan ülkelerin yakından tanınması ve ilişki geliştirilmesinde TİKA ve TMV gibi kurumlar vasıtasıyla medya ve akademik alanda da ilişki kurulması önem arz ediyor.

Türkiye'nin girişimleriyle Angola'daki FETÖ okulları 2017'de, Togo'daki okullar ise bu yıl kapatıldı, ancak Nijerya'daki okullar faaliyetlerine devam ediyor. FETÖ'nün Afrika'da en güçlü olduğu ülkelerden biri olan Nijerya'da okul haricinde örgüte ait bir üniversite ve hastane de faaliyet gösteriyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın 2016'daki ziyareti sonrası bu kapsamda, Nijerya makamlarınca henüz bir adım atılmadı. Bu nedenle bu seferki Nijerya ziyareti ayrı bir önem taşıyor.

Son olarak şunu belirtmek gerekir ki resmi ziyaretlerin hemen öncesinde Türk kurumlarının ilgili ülkedeki çalışmalarını yoğunlaştırdığı gözlemleniyor. Bu durumun orta ve uzun vadeli planlamalarla devam etmesi, ilişkilerin sürdürülebilir ve kalıcı olması açısından oldukça önemli görülüyor.