60 yıl önce Türk siyasetine yeni bir soluk katan parti, Adalet Partisi

Kuruluşunun 60. yılını kutlayan Adalet Partisi (AP), 1961-1980 yılları arasında faaliyet yürütmüş liberal muhafazakâr bir Türk siyasi partisidir. 27 Mayıs darbesi hem Türkiye demokrasisinin hem de merkez sağ siyasetinin tabii evrimine mani olmuş ve telafisi mümkün olmayan zararlara sebep olmuştur. 27 Mayıs darbesinden sonra, Demokrat Parti’nin mirasını devam ettirmek iddiasında olan iki parti kurulmuştur. Bunlar Yeni Türkiye Partisi ile Adalet Partisi’dir. Uzun ömürlü olan ve DP’nin mirasını sahiplenmekte daha başarılı olan parti Adalet Partisi olmuştur.

İLK YILLARDA PASİF KALDI

Adalet Partisi 1961 yılında, emekli genelkurmay başkanı Ragıp Gümüşpala tarafından kurulmuştur. 27 Mayıs Darbesi'ni yapan Türk Silahlı Kuvvetleri; Demokrat Parti'nin birçok yönetici ve milletvekilini Yassıada'da toplamış, partiyi kapatmış, 16 Eylül 1961'de Hasan Polatkan ile Fatin Rüştü Zorlu'yu ve 17 Eylül 1961'de ise Adnan Menderes'i idam ettirmişti. Adalet Partisi, kapatılan Demokrat Parti'nin (DP) ardılı olarak, böyle bir ortamda siyaset sahnesine çıktı. Tahsin Demiray, Ethem Menemencioğlu, Mehmet Yorgancıoğlu, Muhtar Yazır, Necmi Ökten, Cevdet Perin, Emin Açar ve Kamuran Evliyaoğlu gibi Demokrat Parti'nin bazı eski üyeleri ile 27 Mayısçılarla görüş ayrılığına düşen emekli orgeneral Ragıp Gümüşpala ve Şinasi Osma, Halit Ağca ve Dr. İhsan Önal gibi çeşitli kişiler, 11 Şubat 1961'de bir dilekçe vererek Adalet Partisi'ni kurdular. Milli Birlik Komitesi (MBK) tarafından siyasi partilerin "demokrat" adını kullanması yasaklandığından, partiye Adalet Partisi adı verildi.  1961 yılında yapılan ilk seçimlere de katılmıştır. Ancak bu dönemde 27 Mayıs darbesinin baskısı henüz devam ettiğinden, DP’nin devamı iddiasıyla kurulmasına rağmen, AP serbest bir tanıtım ve propaganda yapamamıştır. Eski bir bürokrat olan Gümüşpala da popüler bir lider olamamıştır. Yine de yeni kurulmuş bir parti olarak girdiği ilk seçimden başarılı bir sonuçla çıkmıştır.

ÇIKIŞI DEMİREL İLE YAKALADI

AP, 1961 genel seçimleri sonrası Cumhuriyet Halk Partisi ile koalisyon hükûmet kuruldu ve bu koalisyon hükûmet Türkiye'nin ilk koalisyon hükûmeti oldu. 1961-1962 yılları arasında hükûmette kaldı. 1963 yerel seçimlerinde %52 oy alarak ilk seçimini kazandı. 1965-1971 yılları arasında tek başına, 1970'li yılların büyük bölümünde ise koalisyonlarda ülke yönetiminde söz sahibi olmuş olan parti, 12 Eylül Darbesi sonrasında 1980 yılında diğer siyasi partilerle birlikte kapatıldı. Adalet Partisi içinde birçok eski Demokrat Partili politikacı bulunmaktaydı. Adalet Partisi özellikle idamların ardından oluşan toplumsal tepkiyi iyi bir şekilde değerlendirdi. Bu Demokrat Parti seçmen tabanının büyük bir kısmının AP'yi tutmasını sağladı. Adalet Partisi Türk siyasal hayatında asıl çıkışını ise 1964'te Süleyman Demirel'in genel başkan seçilmesiyle yapmıştır. 60'lı yılların sonuna yaklaşılırken tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de sağ-sol çatışmaları, öğrenci hareketleri, işçi mitingleri ve Amerikan aleyhtarlığı artmıştı. Kısa bir süre sonra, Türk Silahlı Kuvvetleri 12 Mart 1971 muhtırasıyla Süleyman Demirel'i başbakanlıktan uzaklaştırdı ve Adalet Partisi'ni iktidardan düşürdü. Adalet Partisi'nin yükselişi 14 Ekim 1973 seçimlerinde durdu.

LİBERAL VE MUHAFAZAKAR

Siyasi yelpazede merkez sağda bulunan Adalet Partisi; piyasa ekonomisini benimsemiş, kalkınmacılığı ve büyümeyi hedef almıştı. Toplumsal ilişkilerde dinsel öge ve yapıları kollamakla birlikte temelde laik bir partiydi. Muhafazakâr ve liberal çevrelerin merkezine oturabilmişti. Ancak bu 1970'teki bölünmeyle son buldu ve İslamcı ve liberal kanat partiden koptu. Buna rağmen Adalet Partisi'nin hem kırsal hem de kentsel alanlarda etkinliği sürmüştür. Parti, 12 Eylül darbesi sonrasında kapatılmış, sonraki süreçte de tüm mal varlığı borç ve alacakları ile DYP’ye katılmıştır.  Adalet Partisi isminin tescil edilmesi ve saklanması için 11 Nisan 1995 tarihinde yeniden açılmıştır. 26 Kasım 2009'a kadar faaliyet göstermesine karşın seçimlere katılma yeterliliğine sahip olmadığı için hiçbir seçime katılmayarak sadece tabela partisi olarak kalmıştır. Son genel başkanlığını Bülent Şimşek Özçelik yapmıştır. Adalet Partisi, 9 Ekim 2015 tarihinde Prof. Dr. Vecdet Öz ve arkadaşları tarafından ilk logosuna çok benzer bir logoyla yeniden kurulmuştur. (Gökhan Köroğlu)