ABD’nin Türkiye'ye ilk ambargosu

Türkiye tarihinde bilinen ve ses getiren ilk ambargo 1974 Kıbrıs savaşından sonra Türk Kamuoyu’nun gündemine oturmuştu… 60 dolarlık uçak parçasını karaborsadan 600 dolara aldığımız günler oldu… 1974 Kıbrıs Barış Harekâtından sonra ABD’nin Türkiye’ye askeri malzeme ve teçhizat satışını yasaklaması siyasi ve askeri maksatlı ambargo örnekleri arasında yer alıyor.

TÜRKİYE’YE NEDEN AMBARGO UYGULANMIŞTI

5 Şubat 1975 yılında başlayan ve üç yıl süren Amerika’nın silah ambargosunun nedenleri şöyle sıralanabilir:

-Haşhaş ekim yasağının kaldırılması.

-Kıbrıs Harekâtı ve bu harekâtta Amerikan silahlarının kullanılmış olması.

-ABD’nin Vietnam yenilgisi

-Hükümete duyulan güvenin azalması

-Watergate skandalı nedeniyle başkan Nixon‘un istifa etmiş olması.

Tüm bu nedenler Amerika’nın Türkiye’ye genişletilmiş silah ambargosu uygulamasını tetikleyen nedenler arasındaydı.

TÜRKİYE NE YAPTI?

Türkiye bu ambargoya karşı şu yaptırımları uygulamıştır:

-13 Şubat 1975′te Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin kurulduğu açıklandı.

-25 Temmuz 1975′te ABD’ye nota verilerek ABD Savunma İşbirliği Anlaşması (3 Temmuz 1969) yürürlükten kaldırıldı.

-Türkiye’deki bütün Amerikan üs ve tesisleri Türk Silahlı Kuvvetleri’nin “kontrol ve gözetimi” altına alındı.

-Amerika bu karşı yaptırımlara dayanamayarak 26 Mart 1976′da üslerle ilgili yeni bir Savunma İşbirliği Anlaşması imzalamak zorunda kalmıştır. Bu anlaşmanın yürürlüğe girmesi ise ambargonun kaldırılması şartına bağlanmıştır.

-Nihayet 26 Eylül 1978′de Jimmy Carter‘ın da çabalarıyla ambargo tamamen kaldırılmıştır.

ECEVİT’TEN SERT TEPKİ 

Türkiye 1975 yılı ve sonrasında ABD’nin Türkiye’deki üslerini kapatma kararı almış ve bazı üslerinin durumunu da askıya almıştı. Sonraki yıllarda Ecevit BBC’ye verdiği röportajda ambargo kalkmadığı sürece ABD üslerinin kapalı ve askıda kalacağını ifade ediyordu.

Ecevit röportajda NATO’ya yönelik eleştirilerini de sıralıyor ve Türkiye’nin yalnız bırakıldığını ifade ediyordu. Bunun üzerine Türkiye’nin askeri anlamda yeni savunma stratejisine döndüğünden ve Sovyetler Birliği ile askeri yakınlaşmadan söz eden Ecevit, Türkiye’nin askeri silahlar anlamında tek kaynağa bağlı kalmaktan da uzaklaşılacağını söylüyordu.

Sovyetler Birliği ile girilen yumuşama döneminden sık sık söz eden Ecevit, isim vermeden ABD’ye şu mesajı iletiyordu: “Deniz aşırı bir ülkenin kongresinin insafına bağlı halde durmasına gücümüz yetmez. Başımızın çaresine bakmak durumundayız. Muhakkak bunun bazı siyasi sonuçları olacak.”

Muhabirin, “Efendim, bu bir ultimatom mu?” sorusu üzerine ise,  “NATO’ya yapacağımız katkı, NATO’nun Türkiye’nin güvenliğine katkısıyla orantılı olacak, bu kadar.”

Ecevit'in Mayıs 1978'teki bu röportajı sırasında ambargo devam ediyordu. Ecevit’in bu röportajından sadece 4 ay sonra, ABD Kongresi ambargoyu kaldırmıştı.

AMBARGOYU İLK BAŞLATAN HANGİ ÜLKE?

Ambargo, tarihin belirli devrelerinde sıkça uygulanmıştır. Ambargoyu, devletler tek başlarına uygulayabildikleri gibi, bir araya gelerek kurdukları örgütler vasıtasıyla da uygulayabilmişlerdir. Ambargo, özellikle XVIII. yy.da İngiltere'nin çokça başvurduğu siyasî bir misilleme yoluydu. Bu yol diğer Batılı ülkeler tarafından da her fırsatta uygulama alanına konuyordu. 1807'de, ABD, milletlerarası yükümlülüklerin çiğnendiği gerekçesiyle tüm ABD limanlarını Amerikan ya da yabancı ülke gemileriyle yapılan ihraç malları taşımacılığına kapattığı gibi. Büyük Britanya'dan yapılan ithalata da kısıtlamalar koydu. Başkan Jefferson'ın çıkardığı yasa gereğince konan bu ambargoya karşılık, Napoleon da kara ve deniz ablukasını başlattı ve kimi ABD gemilerine el koydurdu. İngiltere adına benzer bir deniz ablukasını ise, Pitt daha önceden başlatmıştı. I.Dünya Savaşı sırasında İngiltere, Fransa ve tarafsız ülkelerce de ambargo koyma yoluna gidildi. 1918'de tarafsızlık politikasını benimseyen Arjantin ve Şili, Alman gemilerini alıkoydular.