Atatürk'ten Şentop'a 101 yılda TBMM Başkanları

23 Nisan 1920'de kurulan TBMM yalnızca yasama yetkisini değil, aynı zamanda yürütme yetkisini de milli iradenin merkezini teşkil eden Mecliste toplarken, Meclis başkanı aynı zamanda hükümet ve devlet başkanı olarak görev yapıyordu. TBMM'nin ilk Başkanı Mustafa Kemal Atatürk önce Başkomutan, daha sonra Cumhurbaşkanlığı makamına seçildi.

Dünya parlamentoları tarihi açısından TBMM Başkanlığı ve harpte fiili Başkomutanlık görevlerini aynı anda ve olağanüstü yetkiyle üstlenen ilk başkan Mustafa Kemal Atatürk oldu. Bugüne kadar görev yapan Meclis başkanları arasında Kazım Özalp, Refik Koraltan, Hüsamettin Cindoruk, Bülent Arınç, Cemil Çiçek, İsmail Kahraman üst üste iki veya daha fazla dönem başkanlık görevine seçildi. Yıldırım Akbulut ise farklı yasama dönemlerinde başkanlık yaptı. Abdülhalik Renda, 11 yıl süreyle Meclisin en uzun süre görev yapan Başkanı oldu. 38 yaşında Meclis Başkanlığına seçilen Ferruh Bozbeyli ise en genç başkan unvanına sahip.

İLK 3 SENE ATATÜRK BAŞKANLIK YAPTI

Mustafa Kemal Atatürk, 23 Nisan 1920'de açılan Meclise 24 Nisan 1920'de Başkan seçildi ve bu görevi, Cumhuriyetin ilanıyla Cumhurbaşkanı seçildiği 29 Ekim 1923'e kadar sürdürdü.

1921'de Büyük Millet Meclisi Orduları Başkomutanı olarak, Sakarya Meydan Savaşı'nı zaferle sonuçlandırdı. Bu zafer nedeniyle, Büyük Millet Meclisi tarafından kendisine "Mareşal" rütbesi ve "Gazi" unvanı verildi. Atatürk, dünya parlamentoları tarihi açısından TBMM Başkanlığı ve harpte fiili Başkomutanlık görevlerini aynı anda ve olağanüstü yetkiyle üstlenen ilk başkan oldu.

OKYAR VE ÖZALP DÖNEMİ

Atatürk'ten görevi Ali Fethi Okyar devraldı. İstanbul Mebusu olarak ilk TBMM'de yer alan Okyar, 1 Kasım 1923'te Meclis Başkanlığına seçildi. 22 Kasım 1924'te bu görevinden ayrılan ikinci Meclis Başkanı Okyar, aynı zamanda başbakanlık da yaptı. Daha sonra göreve gelen Kazım Özalp, 26 Kasım 1924-1 Mart 1935 yılları arasında Meclis Başkanlığını yürüttü.

EN UZUN BAŞKANLIK GÖREVİ RENDA'DA

Özalp'ın ardından göreve Mustafa Abdülhalik Renda geldi. 1 Mart 1935'te Meclis Başkanlığı için yapılan seçimde ittifakla başkanlığa getirilen Renda, 11 yıl süreyle TBMM'nin en uzun süre başkanlığını yürüten isim olarak tarihe geçti. Renda, 5 Temmuz 1946'da başkanlığı Kazım Karabekir'e devretti.

GÖREV BAŞINDA KALP KRİZİ

Karabekir, 5 Ağustos 1946-26 Ocak 1948 tarihleri arasında Meclis Başkanlığı yaptı. Atatürk'ün ölümünden sonra Cumhurbaşkanı olan İsmet İnönü'nün teklifiyle İstanbul Mebusu olan Karabekir, 1946'da yapılan ilk çok partili seçimin ardından TBMM'nin 5. başkanı olarak başkanlık makamına seçildi. Karabekir, bu görevini sürdürürken 26 Ocak 1948 günü geçirdiği kalp krizi sonucu vefat etti. Karabekir'in ölümüyle boşalan Meclis Başkanlığına Ali Fuat Cebesoy seçildi. Cebesoy, 30 Ocak 1948-1 Kasım 1948 yılları arasında TBMM Başkanlığı görevini üstlendi.

SARAÇOĞLU'NDAN YASSIADA MAHKEMELERİNE

Mehmet Şükrü Saraçoğlu, 1 Kasım 1948-22 Mayıs 1950 tarihleri arasında Meclis Başkanlığı yaptı. Saraçoğlu, TBMM Başkanı sıfatıyla Türk Ocaklarının yeniden faaliyete geçmesine öncülük etti. Ağustos 1942'de Cumhurbaşkanı İnönü tarafından yeni kabineyi kurmakla görevlendirilen Saraçoğlu, 4 yıl başbakanlık yaptı. Saraçoğlu'nun ardından göreve gelen Refik Koraltan, 22 Mayıs 1950'de Meclis Başkanı seçildi, görevini 27 Mayıs 1960'a kadar sürdürdü.

Yassıada mahkeme kararları sonucu, Refik Koraltan'ın da aralarında bulunduğu 12 siyasetçi için verilen idam kararı, Milli Birlik Komitesi tarafından ömür boyu hapse çevrildi. 75 yaşında Demokrat Partili siyasetçiler için çıkarılan aftan yararlanıp özgürlüğüne kavuştu. Mehmet Kazım Orbay, 9 Ocak 1961-26 Ekim 1961 tarihleri arasında TBMM Başkanlığı yaptı. 1 Kasım 1961'de Meclis Başkanı seçilen Fuat Sirmen, 10 Ekim 1965'e kadar bu görevini yürüttü.

"EN GENÇ BAŞKAN" BOZBEYLİ

TBMM'nin 10. Başkanı Ferruh Bozbeyli, 22 Ekim 1965'te 38 yaşında Meclis Başkanlığına seçildi. Cumhuriyet tarihinde en genç Meclis Başkanı olarak tarihte yerini alan Bozbeyli, 1969'da tekrar Meclis Başkanı oldu. Bozbeyli, 19 Ekim 1970'de Meclis Başkanlığı görevinden kendi isteğiyle ayrıldı.

Sabit Osman Avcı, 26 Kasım 1970-14 Ekim 1973 tarihlerinde TBMM Başkanlığı görevini üstlendi. Daha sonra göreve gelen Mustafa Kemal Güven, 18 Aralık 1973-5 Haziran 1977 tarihlerinde Meclis Başkanlığı yaptı.

12 EYLÜL SONRASI

17 Kasım 1977'de Meclis Başkanlığına seçilen Cahit Karakaş'ın görevi, 12 Eylül 1980 darbesiyle son buldu. Daha sonra göreve gelen Mahmut Sadi Irmak, 27 Ekim 1981-1 Aralık 1983 tarihlerinde Danışma Meclisi Başkanlığı yaptı. 4 Aralık 1983'te Meclis Başkanı seçilen Necmettin Karaduman, 29 Kasım 1987'ye kadar görevini sürdürdü.

AKBULUT DÖNEMİ

Yıldırım Akbulut, 24 Aralık 1987'de TBMM Başkanlığına seçildi, 9 Kasım 1989'a kadar görevini devam ettirdi. Akbulut, Kasım 1989'da Anavatan Partisi Genel Başkanı Turgut Özal'ın Cumhurbaşkanlığına seçilmesi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından hükümeti kurmakla görevlendirildi.

İsmet Kaya Erdem, 21 Kasım 1989-20 Ekim 1991 tarihlerinde Meclis Başkanlığı görevini üstlendi. Turgut Özal'ın Cumhurbaşkanı seçilmesi üzerine hükümeti kurmakla görevlendirilen Meclis Başkanı Yıldırım Akbulut'un yerine Erdem, TBMM Başkanlığına seçildi. 15 Haziran 1991'de yapılan olağan kongrenin ardından ANAP Genel Başkanlığı ve Başbakanlık görevini Mesut Yılmaz'a devreden Akbulut, 1999 seçimlerinin ardından tekrar TBMM Başkanlığına geldi.

CİNDORUK DÖNEMİ

1985'te DYP Genel Başkanı seçilen Hüsamettin Cindoruk, 1987'de siyasi yasakların kalkmasının ardından genel başkanlığı Süleyman Demirel'e bıraktı. 16 Kasım 1991'de TBMM Başkanı seçilen Cindoruk, 1 Ekim 1995'e kadar TBMM Başkanlığı yaptı.

TBMM'NİN EN KISA SÜRELİ BAŞKANI SEZGİN

Daha sonra göreve gelen İsmet Sezgin, 18 Ekim 1995-24 Aralık 1995 tarihlerinde TBMM Başkanlığını yürüttü. Sezgin, 3 ay süreyle en kısa süre görev yapan Meclis Başkanı oldu. 25 Ocak 1996'da TBMM Başkanı seçilen Mustafa Kalemli, 30 Eylül 1997'ye kadar görev yaptı. Hikmet Çetin, 16 Ekim 1997'de seçildiği TBMM Başkanlığı görevini 1999 Genel Seçimine kadar sürdürdü.

1999'da MHP'den Konya Milletvekili olarak parlamentoya giren Ömer İzgi, 18 Ekim 2000'de Meclis Başkanı seçildi. İzgi, görevini 3 Kasım 2002'ye kadar yürüttü. İzgi'nin ardından 19 Kasım 2002'de TBMM Başkanı olan Bülent Arınç, 22 Temmuz 2007'de ikinci kez Meclis Başkanı seçildi.

Daha sonra 9 Ağustos 2007-5 Ağustos 2009 arasında Köksal Toptan, 5 Ağustos 2009-4 Nisan 2011 arasında Mehmet Ali Şahin, 4 Temmuz 2011-7 Haziran 2015 arasında Cemil Çiçek, 1 Temmuz 2015-1 Ekim 2015 arasında İsmet Yılmaz, 22 Kasım 2015-24 Haziran 2018 arasında İsmail Kahraman TBMM Başkanlığı yaptı.

YENİ SİSTEMİN İLK MECLİS BAŞKANI YILDIRIM

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile AK Parti'nin kuruluş aşamasında yer alarak siyasete, adım atan Binali Yıldırım, 11 yılı aşan süreyle en uzun süre Ulaştırma Bakanlığı yapan isim olarak Cumhuriyet tarihine geçti. Parlamenter sistemin son başbakanı, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nin ilk TBMM Başkanı olan Yıldırım, 12 Temmuz 2018'de Meclis Başkanı seçildi, AK Parti'nin İstanbul Büyükşehir Belediye Başkan adayı olarak gösterilmesi nedeniyle 18 Şubat 2019'da görevden çekildi.

29. MECLİS BAŞKANI ŞENTOP

Türk Hukuk Tarihi ve Anayasa Hukuku alanlarında önemli çalışmalar yapan ve dersler veren Mustafa Şentop, 2011'de İstanbul Milletvekili olarak Meclise girdi. Şentop, 30 Mart 2014 yerel, 10 Ağustos 2014 Cumhurbaşkanlığı ve 7 Haziran 2015 Genel Seçimleri'nin yürütülmesi süreçlerinde Cumhurbaşkanının talimatı doğrultusunda görev yaptı. 2011 Genel Seçimleri'nden sonra TBMM'de oluşturulan ve 4 partinin temsil edildiği Anayasa Uzlaşma Komisyonunda AK Parti'yi temsilen görev yapan Şentop, 1 Kasım 2015 seçimlerinden sonra oluşan 26. Dönem parlamentosunda TBMM Anayasa Komisyonu Başkanlığını yürüttü. Bu süreçte Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nin yasal altyapısının oluşturulması çalışmalarında görev yürüten Şentop, AK Parti ve MHP arasında oluşturulan Cumhur İttifakı'nın protokol çalışmalarında Erdoğan'ın talimatı doğrultusunda görev yaptı. Şentop, 24 Şubat'ta 29. TBMM Başkanı seçildi.

Bugüne kadar görev yapan Meclis başkanlarından 14'ü hukuk fakültesi, 6'sı harp okulu, 4'ü Mülkiye Mektebi, 2'si tıp fakültesi, 2'si mühendislik fakültesi, 1'i de iktisat fakültesi mezunu.

TBMM BAŞKANININ GÖREVLERİ

TBMM İçtüzüğü'ne göre, Meclis Başkanının görevleri şöyle:

- Türkiye Büyük Millet Meclisini Meclis dışında temsil etmek

- Genel Kurul görüşmelerini yönetmek

- Tutanak dergisi ile tutanak özetinin düzenlenmesini denetlemek

- Başkanlık Divanına başkanlık etmek ve Divanın gündemini hazırlamak

- Danışma Kuruluna başkanlık etmek

- Türkiye Büyük Millet Meclisi komisyonlarını denetlemek; işlerde birikme olması halinde komisyon başkanı ve üyelerini uyarmak ve durumu Genel Kurulun bilgisine sunmak

- Başkanlık Divanı kararlarını uygulamak

- Türkiye Büyük Millet Meclisinin idari ve mali işleri ile kolluk işlerini yürütmek ve

denetlemek

- Başkanlık Divanı bünyesinde oluşturulacak "Türkiye Büyük Millet Meclisi Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu" aracılığıyla Meclisi ve çalışmalarını yurt içinde ve yurt dışında tanıtıcı tedbirler almak ve yayın yapmak

- Kendisine Anayasa, kanunlar ve İçtüzük gereğince verilen görevleri yerine

getirmek. (AA)