ÇOK PARTİLİ DÖNEME ADIM

CHP'den ayrılan Celal Bayar ile Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan, 7 Ocak 1946’da Demokrat Partinin kuruluş başvurusunu yaptı. DP, 27 yıllık tek parti dönemini sona erdirirken, Türkiye Cumhuriyeti'nde çok partili seçimle iktidarı kazanan ilk siyasi parti olmuştur

Bugün 75.  kuruluş yıl dönümünü kutlayan Demokrat Parti, kurulduğu yıl yapılan seçimlerde azınlıkta kalıp dört yıl sonra yapılan seçimlerde (14 Mayıs 1950'de) 27 yıllık tek parti dönemini sona erdiren, Türkiye Cumhuriyeti'nde çok partili seçimle iktidarı kazanmış Türk siyasi partisidir. Sırasıyla 1950, 1954 ve 1957 seçimlerini kazanmış ve on yıl boyunca (1950-1960) iktidar olmuştur. Demokrat Parti, 27 Mayıs 1960 Askeri Müdahalesi ile iktidardan düşürülmüş ve 29 Eylül 1960'ta kapatılmıştır. Demokrat Parti'nin kısa adı DP'dir.

DP’Yİ DOĞURAN MUHALEFET HAREKETİ

II. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle, Batıda ortaya çıkan nihaî durum, Türkiye’nin 1945’ten sonraki iç politikasının şekillenmesinde belirleyici rol oynamıştır. Savaş sonrası mevcut otoriter sistemlere son veren Birleşmiş Milletler Anayasası, dünya ile bütünleşmeyi amaçlayan Türkiye için de tek partili sistemden çok partili sisteme geçiş için temel oluşturmuştur. DP’yi doğuran muhalefet hareketi, 1945 yılı bütçe görüşmelerinde ve Toprak Reformu Kanunu tasarısının TBMM’deki tartışmalarında ortaya çıkmıştır. Ülkede her alanda görülen düzensizliklerden, CHP içindeki milletvekilleri de şikâyetçi olmuşlardır. Bu tarihlerde “Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu” tasarısı TBMM’de önemli tartışmalara neden olmuştur. Tasarıyla ilgili olarak söz alan başta Celal Bayar, Refik Koraltan, Fuat Köprülü ve Adnan Menderes gibi CHP’li milletvekilleri, bütçe aleyhinde oy vermişlerdir. Bu gelişmeler karşısında Cumhurbaşkanı İsmet İnönü de 19 Mayıs 1945’te yayınladığı bayram mesajında, ülkede halk iradesinin gelişeceğini açıklamıştır. Bunu müteakiben bahsi geçen dört milletvekili 7 Haziran 1945’te CHP Meclis Grubuna bir muhtıra vererek, deyim yerindeyse fitili ateşlemişlerdir.

DÖRTLÜ TAKRİR VE DEMOKRATİK TALEP

Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan daha sonraları “Dörtlü Takrir” diye adlandırılan bu önergeyle, özgürlükleri kısıtlayan rejimi daha fazla sürdürmenin doğru olmayacağını, anayasada gösterilen hak ve özgürlüklerin artık tanınmasını, çok partili bir siyasî hayata geçilmesi ve hükümetin TBMM tarafından denetlenebilmesi gibi hususların ülkede artık gerçekleşmesi talebinde bulunmuşlardır.

7 OCAK 1946 GÜNÜ DEMOKRAT PARTİ KURULDU

Önerge ülke ve parti yönetiminde özgürlükçü bir anlayış içeren düzenlemeler yapılmasını öngörüyordu. Ancak Dörtlü Takrir reddedildi (12 Haziran 1945). Bunun üzerine, Menderes ve Köprülü o günkü Vatan Gazetesi'nde Cumhuriyet Halk Partisi iktidarına karşı o güne değin örneğine rastlanmayan sertlikte yazılar yazmaya başladılar. Sonuç olarak Menderes, Koraltan ve Köprülü partiden ihraç edildiler (Eylül 1945). Aynı gruptan olan Celâl Bayar ise önce milletvekilliğinden sonra da CHP'den istifa etti. Celâl Bayar, 1 Aralık 1945'te parti kuracaklarını açıkladı. İnönü tarafından Çankaya Köşkü'ne çağrılan Bayar, cumhurbaşkanından gerekli desteği aldıktan sonra 7 Ocak 1946 günü Demokrat Parti (DP) kuruldu.

DP’nin kurulduktan kısa bir süre sonra ülke genelinde büyük bir ilgi ile karşılandığı görülmektedir. Bu durumdan dolayı DP’liler hem Meclis içinde hem de dışında CHP tarafından çeşitli baskılara maruz kalmışlar, buna rağmen DP’nin merkez ve vilayet teşkilatlanmalarını sağlayarak hızla yükselmesi önlenememiştir. (Tarkan Kaleli)