Kıbrıs’ta bir devrin başlangıcının yaşandığı olay; Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi

Kıbrıs Türkleri, 29 Aralık 1967'de, Ada'da 1960 Anayasası tam olarak işletilinceye kadar, "Kıbrıs Geçici Türk Yönetimini kurdu.

BM Genel Sekreteri Kofi Annan'ın planı ve Rum Yönetiminin AB adaylığı ile gündemde olan Kıbrıs, 1960'ta Cumhuriyet kurulması ve BM'ye üye olmasından sonra BM Genel Kurulu gündemine hiç getirilmemişti. Genel Kurul, Rumların girişimleriyle 11-17 Aralık 1965 arasındaki toplantılarında Kıbrıs sorununu el aldı.

Toplantıda bağlantısızların "31 devlet önerisi" olarak anılan önerisi oylamaya sunuldu. Ada'da iki farklı toplumun varlığını göz ardı ederek, cumhuriyetin egemenliğini esas alan öneri, zaten Yunanistan ve Kıbrıs Rumlarının istekleri doğrultusundaydı.

Oylamada; Türkiye, ABD, Arnavutluk, İran ve Pakistan'ın ret oylarına karşılık öneri, 47 oyla kabul edildi; 54 oy da çekimser çıktı. Bu arada, Yunanistan istikrarsızlığa sürüklendi. 21 Nisan 1967'de Albay Papadopulos'un öncülük ettiği albaylar, yönetimi ele geçirdi.

Bu dönemde, Başbakan Süleyman Demirel ile Yunan Başbakanı Konstantin Kollias, 9 Eylül 1967'de Keşan'da, 10 Eylül'de ise Dedeağaç'ta bir araya geldi. Bu görüşmelerde Yunanistan, Türkiye'nin, Kıbrıs'ın Yunanistan ile birleşmesini kabul etmesi durumunda, Ada'da üsler ve Batı Trakya'da tavizler verme önerisinde bulundu.

Bu öneri, daha önce 1966'da Stefanopulos hükümetince de yapılmış ve Türkiye tarafından reddedilmişti. Başbakan Demirel'in öneriyi aynı şekilde reddetmesiyle görüşmeler sonlandı.

Türkiye'nin, geçerliliğini koruyan anlaşmaların tarafların rızası olmadan değiştirilmemesi, Kıbrıs'ta iki toplumdan hiçbirinin ötekine egemenlik kurmaması, Lozan Anlaşması ile sağlanan dengenin bozulmaması ve Kıbrıs sorununa Enosis dışında çözüm aranması konularındaki kararlı tutumuna karşın, Yunanistan Enosis'i gerçekleştirme çabalarına hız verdi.

Askeri hazırlıklara girişen Yunanistan, Batı Trakya'daki Türkler üzerinde baskısını artırdı.

Bu arada, 1964 bunalımı sırasında Ada'ya geri dönen Albay Grivas'ın örgütlediği Rum Milli Muhafızları, Boğaziçi ve Geçitkale köylerinde Türkleri imhaya kalkıştı.

Türkiye Büyük Millet Meclisi de 16 Kasım'da yaptığı toplantıda hükümete gerekirse Kıbrıs'a silahlı kuvvet göndererek, müdahale yetkisi verdi. Donanmanın 17 Kasım'da Akdeniz'e açılmasından sonra Türkiye, Grivas'ın Ada'dan ayrılması ve 1964'ten beri Kıbrıs'a gönderilen 12 bin Yunan askerinin geri çekilmesi koşuluyla müdahaleden vazgeçebileceğini açıkladı.

ABD Başkanı Johnson'un özel temsilcisi Cyrus Vance'nin ve BM'nin arabuluculuk çabalarıyla Yunanistan, askerlerini geri çekmeyi kabul etti. Bunalım, Türkiye ile Yunanistan'ın 2 Aralık 1967'de anlaşmaya varmalarıyla sona erdi.   

Bu anlaşmadan hemen sonra Kıbrıs Türkleri 29 Aralık 1967'de 1960 Anayasası tam anlamıyla işletilinceye kadar kendi yönetimlerinin kendilerince sağlanması anlamına gelen "Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi"ni kurdu.

 Kıbrıs Türk halkı, Ocak 1964'ün başlarında "Genel Komite" adı altında bir organ oluşturmuştu.

Komitenin başkanı Cumhurbaşkanı Yardımcısı Dr. Fazıl Küçük'tü. Komite, 1967 yılına kadar Türk Halkı adına zorunlu yasama ve yürütme görevlerini yerine getirdi. Ama koşullar yeni ve daha kapsamlı bir örgütlenme gerektiriyordu. Bu amaçla 29 Aralık'ta oluşturulan Geçici Türk Yönetimi Başkanlığı'na Dr. Fazıl Küçük, yardımcılığına da Cemaat Meclisi Başkanı Rauf Denktaş getirildi.

Temsilciler Meclisi ile Cemaat Meclisi üyeleri de Türk Yönetimi Meclisi olarak görev yapacaklardı. Başbakan ve yardımcısı dışında 11 kişilik Yürütme Kurulu, Bakanlar Kurulu olarak göreve başladı. Hemen ardından 4 yıllık sürgünden sonra 13 Nisan 1968'de Denktaş Ada'ya döndü.

Geçici Türk Yönetimi, bir süre sonra, "Kıbrıs Türk Yönetimi"ne dönüştürüldü. Bu arada 1973 yılında seçimler yapılarak yönetim yenilendi. Cumhurbaşkanı Yardımcılığını ve Türk Yönetimi Başkanlığı'nı Rauf Denktaş tek aday olarak üstlendi.

Bu yönetim biçimi, Otonom Türk Yönetiminin ilan edildiği 1974 yılına kadar sürdü. EOKA'cı Nikos Sampson darbesinden sonra, 20 Temmuz 1974'te Kıbrıs Barış Harekatı gerçekleştirildi. 15 Kasım 1983'te de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kuruldu.