Volta’dan Edison’a ampulün icadı

Tarihler 27 Ocak 1880’i gösterdiğinde dünya buluş tarihinin en önemli simgelerinden ampul için ünlü mucit Thomas Edison tarafından patent alındı.  Ampulün kimin bulduğuna konusunda günümüzde hala farklı görüşler vardır. Ampulün icadını bir kişiye bağlamamız doğru sayılmaz. Ampulün keşfi için pek çok bilim insanı da emek harcamıştır. Ampulü Thomas Edison, Joseph Swan, Hiram Maxim, Humprey Davy, Alessandro Volta, Wiliam Staite ve Warren de la rue’in bulduğunu söylemek daha doğru olur.

 AMPUL NE ZAMAN BULUNDU?

 1879 senesine gelindiğinde Edison çalışmalarını laboratuvar ortamında devam ettirirken günümüzde insanlığa çok büyük faydası, işlevselliği olan ampulü icat etmiştir. Thomas Edison ortalama 6000’in üzerinde deneme yaparak elektriğe gereksinim duyulan elektrikli ampulü icat etmeyi başarmıştır.

İlk ampul örneği ise 1800 senesinde Volta aracılığıyla icat edilmiştir. Ancak Volta'nın icat etti ampul işlev açısından yeterli görülmemiştir. Daha sonra Humprey Davy 1802 senesinde ilk işlevsel ampulü bulmayı başarmıştır. Ancak bu işlevsel ampul de kömürden olması sebebiyle çok çabuk sönmekteydi. 1840 senesine gelindiğinde Warren De Le Rue insanlık tarihindeki ilk verimli ampulü üreten kişi olmuştur. Üretilmiş olan ampul masraflı malzemelerden oluştuğu için ticari olarak faaliyete geçememiştir. 1848 senesinde William Staite Rue'nin tasarımı geliştirerek bataryalı bir ampul üretmiştir. Burada ise ampul sürekli bataryaya gereksinim duyduğu için yine faaliyete geçememiştir. Joseph Wsan 1850 senesinde diğer bulucuların üretmiş olduğu ampullerin probleminin bütünüyle çözmeyi başarmıştır. Batarya sorununu ve diğer problemlerini çözmesine karşın ampulün için bir vakum pompası kullanmıştır. Ancak bu vakum pompası da ampulün işlevselliğini düşürdüğü için diğerleri kadar ışık yaymamıştır.

EDİSON’UN BULUŞU VE PATENT

1879'da Edison bir elektrik ampulü icat etti. Kömürleştirilmiş iplikten Flamanlarla deneyler yaptıktan sonra karbonlaştırılmış kâğıt flamanda karar kıldı. 1880’de evde güvenle kullanılabilecek ampuller üreterek tanesini 2,5 dolara satmaya başladı. Ancak 1878 yılında bir İngiliz bilim adamı olan Joseph Wilson Swan da bir elektrik ampulü icat etmiştir. Ampul camdı ve içinde kömürleştirilmiş bir flaman bulunuyordu. Swan, ampulün içindeki havayı boşalttı; çünkü havasız ortamda flaman yanıp tükenmiyordu. Bu iki bilim adamı güçlerini birleştirmeye karar vererek Edison ve Swan Elektrikli Aydınlatma Şirketi’ni kurdular. 1883'te hayatının en büyük icadı olan Edison etkisi denen olayı gerçekleştirdi; yani ısıtılmış bir filamanın moleküler boşlukta elektron yayılmasını buldu. 1883'te bulduğu bu olay sıcak katotlu tüplerin temelini oluşturdu. Daha sonra akkor lambanın üretimini geliştirmeyi başardı. Bu da ampulün halk arasında yaygınlaşmasını sağladı.

EDİSON VE TESLA

New York'ta Pearl Caddesi'ndeki ilk laboratuvarında akkor lambası için pazar aramakla meşgul olan Thomas Edison'a rastladığı zaman Nikola Tesla, gençlik heyecanıyla, kendisinin bulduğu alternatif akım sisteminin açıklamasını yaptı. Edison, "Sen teori üzerinde vaktini harcıyorsun" dedi. Tesla, Edison’a çalışmalarından ve alternatif akım planından bahseder. Edison alternatif akımla fazla ilgilenmez ve Tesla'ya bir görev verir. Tesla, Edison tarafından kendisine verilen görevi her ne kadar sevmemiş olsa da Edison'un kendisine 50.000 dolar vereceğini öğrenince görevi birkaç ay içinde tamamlar. Doğru akım santralindeki sorunları çözmüştür. Edison’un kendisine söz verdiği ücreti talep ettiğinde, Edison şaşırmış bir şekilde “tam bir Amerikalı gibi düşünmeye başladığında Amerikan şakalarından da anlayabileceğini” söyler ve bir ücret ödemez. Tesla derhal istifa eder. Kısa süren birlikte çalışma dönemini, uzun süreli bir rekabet izleyecektir. (Gökhan KÖROĞLU)