"Yorulmaz bir bitki toplayıcısı" Asuman Baytop

Botanik ve botanik tarihi araştırmalarının Türkiye'deki öncülerinden, keşfettiği bitki türleriyle Türkiye florasına önemli katkılar sağlayan Prof. Dr. Asuman Baytop, vefatının 6. yılında anılıyor.  Prof. Dr. Baytop, Türkiye Cumhuriyeti'nin Kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün doktorlarından Dr. Mehmet Kamil ve Meliha Berk çiftinin üçüncü kızı olarak, 27 Mart 1920'de İstanbul'da dünyaya geldi.  Baytop, ilk ve orta öğrenimini Sainte-Pulcherie Fransız Kız Ortaokulu'nda, lise öğrenimini Şişli Terakki Lisesi'nde, yüksek öğrenimini İstanbul Üniversitesi (İÜ) Fen Fakültesi Eczacı Mektebi'nde tamamladı.  Eylül 1943'te mezun olduğu üniversitenin Farmakobotanik ve Genetik Enstitüsü'ne asistan olarak giren Baytop, genel botanik, farmakobotanik ve farmakognozi ders ve laboratuvarlarında Ord. Prof. Dr. Alfred Heilbronn'un asistanlığını yaptı. Asuman Baytop, doktorasını tamamlamak için 1947'de babasının da desteğiyle Zürih'e gitti. Burada, İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü (ETH) Eczacılık Enstitüsü'nde Farmakognozi Dalı'nda, Prof. Dr. Hans Flück'ün yanında doktorasını tamamladı ve 1949'da Doğa Bilimleri Doktoru (Dr. sc. nat.) unvanını aldı. Türkiye'ye Haziran 1949'da dönen Baytop, İÜ Tıp Fakültesi Eczacı Okulu Farmakognozi Enstitüsü'ne asistan olarak atandı. Baytop 1952'de doçent, 1963'te profesör oldu.   Prof. Dr. Baytop, üniversitede 1962'de açılan Eczacılık Fakültesi içinde 1964'te kurulan, bugün Farmasötik Botanik Ana Bilim Dalı olarak adlandırılan Farmasötik Botanik Kürsüsü'nün direktörlüğüne atandı. İÜ Eczacılık Fakültesi Herbaryumu'nu (ISTE) kurarak, emekliliğine kadar yönetti ve geliştirdi.

İSVİÇRE'DEN ANADOLU'YA UZANAN BİTKİ KOLEKSİYONLARI 

Prof. Dr. Asuman Baytop, İstanbul yöresinden, Trakya ve Anadolu'dan bitkiler topladı. Botanik gezilerine 1940-1941'de öğrencilik yıllarında başladı. İlk Anadolu gezilerini asistan olduğu 1945 ve 1946'da Uludağ ile Güneybatı Anadolu'ya yaptı. Trakya gezilerine ise 1954'te başladı. Doktora çalışmaları için gittiği Zürih'te de bitki örnekleri toplayan Baytop, ilk özel bitki koleksiyonunu 1947-1949 yılları arasında İsviçre'de oluşturdu.  Türkiye'ye 601 İsviçre bitkisi örneği içeren koleksiyonuyla dönen Baytop, bunu Farmasötik Botanik Kürsüsü'nün herbaryumuna armağan etti. Baytop'un bu koleksiyonu daha sonra ISTE'ye geçti.  Kızı Prof. Dr. Feza Günergun tarafından "Yorulmaz bir bitki toplayıcısı" olarak anılan Asuman Baytop, meslek hayatı boyunca Trakya bölgesine 50, Marmara Bölgesi'ne (İstanbul hariç) 25, Anadolu'nun farklı bölgelerine ise 75 bitki toplama gezisi düzenledi.

TÜRKİYE FLORASINA 10 TÜR KAZANDIRDI

Asuman Baytop'un 1949'da görev aldığı Farmakognozi Kürsüsü içinde 1945'ten itibaren oluşmaya başlayan, Türkiye'nin tıbbi bitkilerini içeren 7 bin 760 örneklik koleksiyon da 1964'te ISTE'ye aktarıldı. Baytop'un direktörlüğünde hızla artan bitki örnek sayısı, emekliliğinden bir yıl sonra 52 bine ulaştı.

Prof. Dr. Baytop, düzenlediği bitki toplama gezileri sayesinde bu herbaryuma 23 bini aşkın bitki örneği kazandırdı. Trakya gezilerinde bilime 2 yeni tür, Anadolu gezilerinde ise Türkiye'ye 8 tür ve 3 alt tür kazandıran Baytop, 13 tip örnek toplayarak ülke florasına 10 tür ve 3 alt tür katmış oldu.

TÜBİTAK'TAN "HİZMET ÖDÜLÜ" TAKDİMİ

Yurt içi ve yurt dışındaki herbaryumlarla örnek mübadelesi yapan, teşhis etme karşılığında herbaryuma bitki örneği temin eden Baytop, geliştirdiği herbaryumun bir kataloğunu hazırlayarak yayımladı.  Bu herbaryum, Flora of Turkey Projesi (Edinburgh) dışında, Med-Checklist (Berlin) ve Atlas Florae Europaeae (Helsinki) projelerine sürekli katkılarda bulundu. Prof. Dr. Asuman Baytop, 1978-2007 yılları arasında çeşitli ödüllere de layık görüldü.  TÜBİTAK, Türkiye florası ile bilime katkılarından ve ISTE'yi kurup geliştirmesinden dolayı Baytop'a 1999'da "Hizmet Ödülü" takdim etti.

YAKLAŞIK 200 BİLİMSEL YAYIN

Öğrencilerin kapsamlı ve yanlış bilgi içermeyen ders kitaplarına erişmelerini çok önemseyen Baytop, eczacılık fakültesi öğrencileri için "Bitkisel Drogların Anatomik Yapısı", "Farmasötik Botanik", "Farmasötik Botanik Uygulamaları", "Bitkilerin Bilimsel Adlarındaki Niteleyiciler ve Anlamları" ile "İngilizce-Türkçe Botanik Kılavuzu" adlı ders kitaplarını kaleme aldı. Botanik tarihiyle ilgili çalışmalarını "Türkiye'de Botanik Tarihi Araştırmaları" adlı kitabında toplayan Baytop, 8 doktora tezi yönetti.  200 civarında bilimsel yayını bulunan Baytop, ilk makalesini 1943'te yayımladı. Baytop'un botanik araştırmalarının yayımlandığı bilimsel dergiler arasında "Farmakolog", "Biologi", "Türk Biyologi Dergisi", "İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası", "Doğa Türk Botanik Dergisi/Turkish Journal of Botany", "Folia Pharmaceutica", "Notes from the Royal Botanic Gardens Edinburgh", "Willdenowia", "Webbia", "Planta Medica", "Curtis’s Botanical Magazine", "Acta Pharmaceutica Sciencia" bulunuyor.  Botanik gezilerinde çektiği fotoğraflar sayesinde topladığı bitkilere ait zengin bir koleksiyon oluşturan Baytop, bunları öğrencilerine bilgi aktarımı için derslerinde de kullandı.  Baytop, 1987'de emekliye ayrılsa da bilimsel araştırmalarını, Türkiye florasına katkıda bulunmayı sürdürdü ve son bitki toplama gezisini 1990'da gerçekleştirdi. Emeklilik döneminde Türkiye'de botanik eğitim ve araştırmalarının tarihi konusunda araştırma ve yayınlar yaptı.

"ROSA ASUMAN"

Türkiye florasına yaptığı katkılardan dolayı Asuman Baytop'un ismi "Allium Baytopiorum", "Apera Baytopiana",  "Asphodeline Baytopae", "Astracantha Baytopiana", "Cirsium Baytopae", "Colchicum Baytopiorum", "Asuman'ın Çiğdem'i (Crocus Asumaniae)", "Crocus Baytopiorum", "Galium Baytopianum", "Gypsophila Baytopiorum", "Stachys Baytopiorum" ve "Tripleurospermum Baytopianum" bitkilerine verildi.

Ayrıca, botanikçiler Kit Tan ve Jerzy Zielinski tarafından 2010'da bir gül türü olan Rosa Beggeriana'nın beyaz çiçekli, kokulu ve katmerli kültivarı "Rosa Asuman" olarak isimlendirildi.

2015'te İstanbul'da hayata gözlerini yuman Baytop'un cenazesi; ailesi, dostları, meslektaşları ve öğrencilerinin katılımıyla babası Dr. Mehmet Kamil Berk'in Zincirlikuyu Mezarlığı'ndaki aile kabristanına, kendi gibi bilim insanı, botanikçi ve eczacı eşi Prof. Dr. Turhan Baytop'un yanına defnedildi. Prof. Dr. Asuman Baytop'un vefatından sonra Türkiye'nin Akdeniz bölgesinde bulunan yeni bir Fritillaria türü, Wallis ve Neriman Özhatay tarafından "Fritillaria Asumaniae" olarak adlandırıldı. (AA)