Konya'nın zengin kültürü mahallelere yansıdı. Peki bu isimler nereden geldi? Necmettin Erbakan Üniversitesi akademisyenlerinden, Tarihçi Prof. Dr. Mehmet İpçioğlu, Konya'daki mahalle adlarının nasıl oluştuğuna dair çalışmasını paylaştı. Şehrin tarihine de önemli bir ışık tutan makale Konya'daki zengin isim çeşitliliğini de gözler önüne seriyor.
MESCİD ADIYLA ANILIYORDU
İşte Prof. Dr. Mehmet ipçioğlu'nun, "Mahalle adları nasıl oluşmuştur?" isimli paylaşımı, "Konya'daki mahalle adları çeşitli faktörlere bağlı olarak oluşmuştur. Kaynaklar, bu adlandırmaların genel olarak Osmanlı şehirlerindeki benzerlikler gösterdiğini belirtmektedir. Mahalle adlarının oluşumunda etkili olan başlıca faktörler şunlardır: Dini ve Sosyal Yapılar (Mescit/Cami Adları): Osmanlı şehir hayatında mahalle merkezleri genellikle cami veya mescitlerdi. Mahallelerin adları da genellikle buradaki mescidin adıyla anılırdı. Bu, mahalle ile ibadet merkezinin fonksiyonel ve sosyal bir bütünlük içinde olduğunu göstermektedir. Örneğin, Alaca Mescid Mahallesi, Pürçüklü Mahallesi (Pürçüklü Mahallesi Mescidi), Akşemseddin Mahallesi (Akşemseddin Mescidi), Çıralı Mahallesi (Çıralı Mescidi), Seydi Veli Mahallesi (Seydi Veli Mescidi), Kalecik Mahallesi (Kalecik Mahallesi Mescidi) ve Karaaslan Mahallesi (Kara Arslan Mescidi) bu şekilde isimlendirilmiştir. Bazı mescitler zamanla cemaatlerinin artmasıyla camiye çevrilmiş ve bu yapılar mahalleye ismini vermiştir.
ŞAHIS İSİMLERİ MAHALLELERE VERİLDİ
Önemli Kişi Adları (Şahıs Adları): Mescitler veya diğer önemli yapılar genellikle onları yaptıran veya onlara adını veren kişilerin adlarını taşıdığından, mahalle adları da çoğunlukla şahıs adları olmuştur. Selçuklu döneminden tespit edilen mahalle adlarında şahıs isimleri çoğunluktaydı. Örneğin, Pîrî Paşa Mahallesi, Kerim Dede Mahallesi, Şeyh Sadreddin Mahallesi, Şems-i Tebrizî Mahallesi, Abdülaziz Mahallesi, Sahip Ata Mahallesi, Seydi Veli Mahallesi, Hoca Cihan Mahallesi ve Ahmed Dede Mahallesi gibi isimler kaynaklarda geçmektedir. Gazi Alemşah Mahallesi de adını bir şahıstan almıştır.
Meslek Grupları: Kimi meslek mensupları kendi mesleklerinin adlarıyla anılan mahallelerde topluca yaşamışlardır. Bu durum, mahallelerin sadece coğrafi değil, aynı zamanda ekonomik birer birim olduğunu da göstermektedir. Örneğin, Debbağlar Mahallesi (dericiler), Kürkçü Mahallesi, Mücellid Mahallesi (ciltçiler), Şekerfürûş Mahallesi (helvacılar) ve Turşucu Mahallesi gibi meslek adlarıyla anılan mahalleler bulunmaktadır.
YERLEŞİM KONUMLARI İSMİ BELİRLEDİ
Yer ve Coğrafi Özellikler: Mahalle adları bazen yerleşim yerinin coğrafi veya fiziksel özelliklerinden, hatta kale kapılarından bile esinlenmiştir. Örneğin, İç Kale Mahallesi, Zincirli Kuyu Mahallesi, Uluırmak Mahallesi, Tuz Gölü çevresindeki yerleşimler (önceki konuşmadan) ve sarnıç veya çeşme gibi yapılar da mahalle isimlerine dönüşebilmiştir. Yeni Kapı civarındaki "Yeni Mahalle", "Cedîd Mahallesi" gibi adlandırmalar da yerleşim yerinin konumuna işaret eder. Nüfus Yapısı ve Göçler: Bazı mahalleler, belirli etnik veya dini grupların yoğun olarak yaşadığı yerler olarak öne çıkmıştır. Örneğin, Çifte Nerdiban Malta Ermeniyan Mahallesi'nde sadece Ermenilerin yaşadığı, Gazi Alemşah Mahallesi'nde Rum nüfusun daha güçlü olduğu belirtilmiştir. Ancak kaynaklar, devlet tarafından din veya mezhep esaslı bir mahalle ayrımı uygulanmadığını, mahallelerin oluşumunun ihtiyaçlara binaen olduğunu ve buradaki halkın tercihleri sonucunda etnik veya dini bir kimliğe büründüğünü belirtmektedir. Göçler de mahallelerin oluşumunda veya değişiminde etkili olmuştur.
ZENGİN İSİM ÇEŞİTLİLİĞİ VARLIĞINI SÜRDÜRDÜ
Tarihsel Süreç İçindeki Değişimler: Mahalle adları zamanla değişebilmiştir. Bazı mahalleler eski isimlerini korurken, bazıları isim değişikliğine uğramış veya birden çok isimle anılmıştır. Örneğin, Kerim Dede Mahallesi'nin eski adının Kadı Mürsel Mahallesi olduğu anlaşılmaktadır. İmaret Mahallesi'nin de Şems-i Tebrizi Mahallesi'ne dahil edilmesi gibi birleşmeler yaşanmıştır.
Bu faktörlerin birleşimiyle Konya'daki mahalleler, şehrin sosyal, dini, ekonomik ve coğrafi yapısını yansıtan zengin bir isim çeşitliliğiyle varlığını sürdürmüştür."
