Boncuklu Höyük, Karatay’a bağlı Hayıroğlu Beldesi sınırları içinde, Çatalhöyük'e 9 km. mesafede yer alan bir höyüktür. Boncuklu Höyük'ü iskan eden topluluk yerleşik avcı-toplayıcı bir topluluktur. Kazı çalışmalarında tarım yapıldığına ilişkin herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Bununla birlikte Boncuklu Höyük sakinlerinin "tarımcılık aşamasının başlarında bulunan bir grup" olduğu düşünülmektedir ve Çatalhöyük Kültürü'nün öncüsü olarak görülmektedir. Tepe, 180 x 120 metre boyutlarında olup 2 metre yüksekliktedir. Bu tepe üzerindeki yerleşmenin 1 hektarlık alana yayıldığı belirtilmektedir.
Boncuklu Höyük, Liverpool Üniversitesi Arkeoloji Bölümü'nden Douglas Baird başkanlığında 1994-2002 yılları arasında gerçekleştirilen Konya Ovası arkeolojik yüzey araştırmaları sırasında, sekiz yıl süren araştırmanın son gününde saptanmıştır. Kazılar 2006 yılında Douglas Baird başkanlığında başlatılmıştır. İlk yılda küçük bir ekip olan kazı ekibi izleyen yıllarda üç İngiliz, bir Avustralya ve bir Amerikan üniversitesinden bilim insanları ve öğrencilerin katılımıyla geniş bir ekip haline dönüşmüştür.
BULUNTULAR
Ortaya çıkarılan en önemli mimari buluntu elipsoit olarak tanımlanan bir yapıdır. İki evreli olduğu düşünülen yapının ilk evresinde duvarlar tek sıra kerpiç tuğla ile yapılmıştır. Bu evrede tabanın beş kez sıvandığı anlaşılmaktadır. Bir sonraki evrede duvarlar ikinci bir kerpiç tuğla sırasıyla takviye edilirken bu evrede taban da iki kez daha sıvanmıştır. Güney duvarı yakınında dört dikme çukuru vardır ve kullanım süresi içindeki farklı zamanlarda dikmeler kullanıldığı anlaşılmaktadır. Tabanın en üst sıvasında çapraz örgülü hasır bir yaygı bulunmuştur. Konutların taban altında, her evde farklı sayıda olan gömütler bulunmuştur.
Üzeri boyanmış alçı parçalarının duvarlarda kullanılmış olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca tabanda kuzey duvarına yaslanan boyalı alanlar vardır. Boyanın rengi kırmızı ve turuncudur. Kazı çalışmaları dünyanın bilinen en eski duvar boyama ve duvar kabartma uygulamalarını vermiştir. Çatalhöyük'te görüldüğü gibi büyükbaş hayvan kafataslarının duvarlara monte edilmesi uygulaması Boncuklu Höyük'te de görülmektedir.
Kazılarda bulunan hayvan kemiklerinin incelenmesinde keçi, at, sığır, domuz, geyik, kaplumbağa, etçiller ve çeşitli kuş türlerinin avlandığı anlaşılmaktadır.
ÇATALHÜYÜK’TEN BİN YIL ÖNCE KURULMUŞ
Kazı başkanı Prof. Dr. Dougles Baird, "Çok uzun süredir çalışmalar yapıyoruz. Buluntuları, hayvan ve tarım kalıntılarını atlamadan en ince ayrıntısına kadar inceliyoruz. Buradaki incelemeler sonucunda buğday, bezelye ve mercimek gibi tahılların 10 bin yıl önce kullanıldığını tespit ettik. Yine Çatalhöyük'ten farklı olarak koyunun evcilleştirildiğine dair izlenimler var. Boncuklu Höyük'te, Çatalhöyük'ün aksine tarım daha az yapılmış. Ancak mimari ve yerleşim uygulamalarına baktığımızda burası Çatalhöyük'ten bin yıl daha önce kurulmuş bir yerleşim yeri. Yani Çatalhöyük'ün atası diyebiliriz" dedi.
TUVALET İHTİYAÇLARI İÇİN ÇUKUR KAZMIŞLAR
Baird, Boncuklu Höyük'ün tarihinin çok eskiye dayandığını vurgulayarak, "Burası, dünyanın en eski medeniyetlerinden birine ev sahipliği yapmış, bu nedenle dünyadan birçok arkeoloğun ilgisini çekiyor. Dünyadaki bilim insanları için Konya çok önemli bir şehir. Çünkü Çatalhöyük burada. Dünyada ilk tarımın yapıldığı tescilli bir yer. Bunun yanı sıra Boncuklu Höyük'te ileride yapacağımız çalışmalar medeniyete ışık tutacak. Yine Boncuklu Höyük'te insanların 10 bin 300 yıl öncesinde tuvalet ihtiyacını karşılamak için bir çukur kazdığını ve bunun için ayrı bir alan inşa ettiklerini görüyoruz" diye konuştu.
