Medeniyet savunucusu bir alim: Kemal Karpat

Dünyanın sayılı ilim adamlarından, tarih alanında çok sayıda yayını kaleme alan Prof. Dr. Kemal Karpat, vefatının ikinci yılında anılıyor.  Osmanlı bakiyesi Romanya'nın Dobruca kentinde 1924'te dünyaya gelen Karpat, kendini ve medeniyetini tanıma yolunda Türkiye'de ve Amerika'da önemli görevler üstlendi.

Karpat, kaleme aldığı eserlerle çağdaşlarına ve kendinden sonra gelenlere önemli bir miras bıraktı. Karpat, "Kendi milli yurdunda yaşamak insana acıyı bal eder." deyimiyle bir mücadeleler ve arayışlar süreci olan hayatının temel düsturunu ortaya koyarken, "Maksadım rahat bir hayat geçirmektense bir şeyler öğrenmek kendimi tamamlamaktı." sözüyle de ilim yolculuğunun tanımını yaptı.  Romanya'da Mecidiye Medresesi'nde uzun süre eğitim alan Karpat, "Ben medrese mezunuyum.  Medreseyi 18 yaşında bitirdim. O zaman kendi kendime bazı sorular sordum. Hayatta ne yapacağım diye. Bir yere giderek öğretmenlik ve imamlık yapabilirdim. Ben kendimi yetiştirmek istiyordum. Daha o zaman toplumu incelemek, anlamak, anlatmak bu sosyal olayların gidişatını izlemek bende bir amaç haline geldi." ifadelerini kullanmıştı.

İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden mezun olan Karpat, sonrasında ABD'de Washington ve Rewington üniversitelerinde lisans üstü eğitimine devam etti.  Karpat, akademik çalışmalarına 1950'de New York ve Washington üniversitelerinde başlarken, vefatına kadar çok sayıda makalenin yanı sıra 16 kitap kaleme aldı. Birleşmiş Milletler Toplumsal Araştırmalar Bölümü'nde de görev yapan Karpat, Montana, Princeton, New York, Washington, Harvard, Ankara Üniversitesi, ODTÜ, Bilkent gibi eğitim kurumlarında çok sayıda görev üstlendi.

Karpat, 1970-1988 yılları arasında Wisconsin Üniversitesi Ortadoğu Çalışmaları Bölüm Başkanlığını yürütürken, Türk Araştırmaları Derneği ile Türk Araştırmaları Kurumunun başkanlıklarını yaptı. Karpat, Orta Asya Çalışmaları Derneğinin kurucu başkanlığından sonra Wisconsin Üniversitesi Orta Asya Çalışmaları Programının Bölüm Başkanlığı görevinde bulundu. Türk Tarih Kurumu onur üyesi olan Karpat, International Journal of Turkish Studies, Central Asian Survey ve Journal of Muslim Minority Affairs dergilerinin editörler kurullarında yer aldı.  Karpat, bilimsel çalışmaları dolayısıyla Romanya bağımsızlık madalyası ve Bükreş Üniversitesi Dimitri Cantemir madalyasıyla ödüllendirildi. Romanya Ovidius Üniversitesi ve Rusya Çuvaş Milli Üniversitesi tarafından onur doktoraları verilen Karpat, Rusya Kazan Bilimler Akademisi onursal üyeliği, Wisconsin Üniversitesi Hilldale Ödülü ve Türk Bilimler Akademisi Ödülü'ne layık görüldü.  MESA-Ortadoğu Çalışmaları Derneğinin kurucu üyelik ve başkanlık görevlerinde bulunan Karpat, Wisconsin Üniversitesi Tarih Bölümünde de öğretim üyeliği yaptı. 20 ülkede yayımlanmış 130 makalesi ve 16 kitabı bulunan Karpat'ın, yurt dışında en çok ilgi gören eseri Ottoman Population, Wisconsin University tarafından basıldı.

MÜSLÜMAN TÜRKLER İÇİN SÖYLENENLER HAYATININ DÖNÜM NOKTASI OLDU

Karpat, lise öğrenimi sırasında Romanya'da karşılaştığı Müslüman Türklere yönelik ayrımcılık nedeniyle gelecek planlarını kendini yetiştirmek ve bu ön yargıları değiştirmek üzerine kurdu.

TBMM tarafından 2009'da Onur Ödülü'ne layık görülen Karpat, düşüncelerini şöyle aktarmıştı: "Hiçbir zaman ödül için çalışmadım. Hatta ödül alacağımı dahi düşünmedim. Çünkü benim amacım yeni yollardan giderek milletimi, insanımı keşfetmek, onun bilinmeyen taraflarını görmek ve anlatmaktı. Ben, insana olan derin sevgiden başladım. Benim tanıdığım en belirli insan Türk insanıydı. Yani bendim. Daha küçük yaşta kendimi anlamaya, milletimi anlatmaya vakfettim. Bu telkin edilmiş bir karar değildi, bu tarihin geride bıraktığı acı mirasın benim kalbime işlemesinin neticesiydi."

Karpat, "Osmanlı'dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji", "İslam'ın Siyasallaşması", "Osmanlı Geçmişi ve Bugünün Türkiye'si", "Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri", "Osmanlı'dan Günümüze Elitler ve Din", "Osmanlı'da Değişim Modernleşme ve Uluslaşma", "Ortadoğu'da Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk", "Türkiye'de Siyasal Sistemin Evrimi 1876-1980", "Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kurumsal Değişim ve Nüfus", "Osmanlı ve Dünya", "Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk" eserlerini kaleme aldı. Karpat, 2019'da Amerika'da vefat etti. (AA)