Osmanlı’ya karşı isyanın fitilini ateşleyen Çöl Şeytanı; Arabistanlı Lawrence

Casuslar Kralı ya da Çöl Şeytanı olarak da bilinen Thomas Edward Lawrence, 16 Ağustos 1888 tarihinde İngiltere‘nin Kuzey Galler bölgesinde dünyaya geldi. Oxford Üniversitesi mezunu bir arkeologdur. 1916-1918 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu‘na karşı yürütülen Arap isyanında, İngiliz irtibat subayı olarak görev yaptı. Bu dönemde Arabistanlı Lawrence adıyla tanındı.

İngilizlerin Orta Doğu’ya yayılma siyaseti istikametindeki faaliyetlerine katılıp, 1910 yılında Türkiye‘ye geldi. Fırat Nehri kıyısında arkeolojik araştırmalar adı altında, Zeugma‘da kazı yaparak bilgiler topladı. Mezopotamya, Suriye, Filistin ve Mısır‘ı gezip, İslam adetlerini öğrendi. Daha sonra İngiltere'ye dönerek 1911 yılında Oxford’da doktorasını verdi. Ardından yeniden Orta Doğu’ya döndü. Adalet ve barışın hüküm sürdüğü bu topraklardaki Arapları, Osmanlı Devleti'ne karşı kandırıp kışkırttı. Arapların bir çoğu, Osmanlı ve Avrupalı devletlerin hakimiyetine karşı verdikleri özgürlük mücadelesine katkılarından dolayı(!) onu bir halk kahramanı olarak kabul etmektedirler. Elbette İngilizler de Lawrence'ı büyük savaş kahramanlarından biri olarak kabul etmektedirler. Lawrence, yaşadığı bu dönemi, 1926 tarihli ''Bilgeliğin Yedi Sütunu'' (Seven Pillars of Wisdom) adlı otobiyografik eserinde anlatmıştır. Kitabında gerçekle hayali karıştırmaktan zevk aldığı aşikardır. Kitabında süslü bir anlatımla dile getirdiği iddiaların bir kısmı sonradan yalanlanmış ve aksi ispat edilmiştir. Türkler hakkında küçük düşürücü bir dil kullanmış, hatta tecavüze uğradığını iddia etmiştir. Daha sonradan bu iddia da yalanlanmış ve çürütülmüştür.

Thomas Edward Lawrence, I. Dünya Savaşı başladığında İngiliz ordusunda yüzbaşı rütbesiyle görev aldı. İlk tayin yeri olan Kahire‘de İngiliz Askeri Haberalma Servisi için çalıştı. Ekim 1916’da, Arap milli faaliyetlerini rapor etmesi için çöle gönderildi. Vazifesi, İttifak Devletleri safında harbe sokulan Osmanlı Devleti hakimiyetindeki Arap ülkelerinde isyan çıkartmaktı.

Yüzyıllardır Osmanlı hakimiyetinde huzur ve barış içinde yaşayan Araplara, kavmiyetçiliğin dini bağlardan daha önemli olduğu propagandasını yaptı. Arap liderleriyle görüşüp, onları Osmanlı Devleti'ne karşı isyana teşvik etti. Mekke şerifi Hüseyin bin Ali’nin oğlu Emir Faysal komutasındaki düzensiz birliklerle birlikte Osmanlı ordusuna karşı gerilla mücadelesi verdi. Arapları, Medine‘deki Osmanlı muhafız birliklerini şehirden çıkarmamaları konusunda ikna etti. Abdülaziz bin Sü’ud’a, İngiltere’den büyük miktarda para, silah, cephane, teçhizat ve levazım malzemesi sağladı. Böylece Araplar, Türk kuvvetlerinin Hicaz’a malzeme getiren Hicaz demiryoluna yaptıkları saldırılara ağırlık verebildiler. Osmanlı askerleri de hem şehri hem de demiryolunu savunmak ve tamir etmek zorunda kalarak oyalandılar. Lawrence, Akaba ve Şam’ın işgalinde önemli rol aldı. İsyancı Arapları Yemen, Filistin ve Irak cephelerinde İngilizlerin safında yer aldırttı.

Araplarla geçirdiği süre zarfında, gelenek ve yaşantılarına adapte oldu. Deve ile seyahat edip, sıkı bir dostluk kurduğu Prens Faysal’ın hediye ettiği yerel kıyafetleri giymeye alıştı. Arap alemini Osmanlılardan ayırıp, İngiltere’nin sömürgesi haline getirdi. I. Dünya Savaşı’nın sonlarında İngiliz hükümetini, Arapların bağımsızlığının İngilizlerin yararına olduğuna ikna etti. Lawrence, 1918’de savaş muhabiri Lowell Thomas’ın belgesel film ve fotoğraflar çekmesine yardımcı oldu. Savaştan sonra bu belge niteliğindeki fotoğraf ve filmlerle dünya turuna çıkan Lowell Thomas, oldukça yüksek kazançlar elde etti. Lowell Thomas'ın Lawrence'ı büyük bir kahraman gibi göstermesi, Lawrence'ın da kendi anılarında bölgede daha önceden yüzlerce İngiliz ajanı tarafından yapılmış birçok şeyi kendine mal etmesi Lawrence'ın hak etmediği bir üne kavuşmasını sağladı.

Lawrence, Osmanlı Devleti'nin yıkılmasından sonra vazifesini tamamlamış olarak İngiltere’ye döndü. Birkaç kere adını değiştirdi. John Hume Ross adıyla İngiliz Hava Kuvvetlerine girdi. Casus olduğu anlaşılınca buradan uzaklaştırıldı. Thomas Edward Shaw adıyla önce tank birliklerinde, ardından yeniden Hava Kuvvetlerinde görev aldı. “Bilgeliğin Yedi Sütunu” (Seven Pillars of Wisdom)adlı kitabından başka Çölde İsyan, Darphane adlı kitaplarını ve mektuplarını yayınladı. 26 Şubat 1935 tarihinde İngiliz ordusundan emekli olan Lawrence, Dorsetshire'da motosiklet kazası sonucu ağır yaralanıp 6 gün sonra 19 Mayıs 1935 günü 46 yaşında öldü. Kaza yaptığı yol kenarındaki yer, küçük bir anma ile işaretlenmiştir. Naaşı Eric Kennington tarafından St Paul Katedralinin kilise mahzenine yerleştirilmiştir. (TARKAN KALELİ)