Günümüzde hızlı trenler çalışıyor ve adeta zamanı daha da hızlandırıp mesafeleri yakınlaştırıyor. Ancak yüz yıl kadar önce kara trenlerle gidilip geliniyordu. Her şey biraz dumanlıydı.
Osmanlı padişahları günün şartlarında treni ve imkanları keşfetmişlerdi. İlk demiryolunu İngilizler inşa etti ve İstanbul'dan Gebze'ye kadar ulaşıyordu. Sonrasında bu işi Almanlar üstlenecekti. Tren rayları şehirlere uzanırken artık şehirler sadece camilerin değil farların etrafında, İstasyon Caddeleri'nde organize olmaya başlamıştı.
On dokuzuncu yüzyılda Babıali’nin Rumeli’ye ilişkin önceliklerinden biri liman şehirleri ile iç merkezleri birbirine bağlayacak ve bunları Dersaadet’e ulaştıracak bir demiryolu ağının kurulmasıydı. Demiryollarının Osmanlı şehirlerine varış, Balkanlarda modernite deneyimini canlandırdığı gibi, bu şehirlerin ve şehirlilerin kendileri dışındaki dünyaya ekonomik ve sosyal ağlar üzerinden entegre olabilmelerini kolaylaştırdı. Demiryolları yalnızca şehirleri bağlamakla kalmadı, aynı zamanda Osmanlı coğrafyasının sosyal, ekonomik ve mekânsal dokusunu da kökten değiştirdi.
Ahmet Erdem Tozoğlu’nun Demiryolu ve Kent adlı bu çalışması, okurlarını Osmanlı Balkan şehirlerinin iç içe geçmiş hikâyelerine ve İstanbul’dan başlayarak Balkanlara uzanan demiryolu ağının şehirler üzerindeki etkileyici serüvenine tanıklık etmeye çağırıyor. İstanbul’dan Selanik’e, Manastır’dan Edirne ve Dedeağaç’a kadar uzanan bu modernleşme ve dönüşüm yolculuğunda, arşiv belgeleri, edebi eserler ve göz alıcı görsellerle zenginleştirilmiş bir anlatı yer alıyor. Kitapta, Türkiye’de bugüne kadar daha çok ekonomik, siyasi ve askeri açılardan ele alınan demiryolları tarihine dair sosyal ve kültürel bir perspektif sunuluyor
Peki modernitenin göstergelerinden olan tren yolları Osmanlı İmparatorluğunun yıkılışını ertelemiş olabilir mi? Tozoğlu kitabında bunları da anlatıyor. İyi okumalar.
