Halk Takvimi'ne göre hangi aydayız?

Eskilerin yaygın olarak kullandığı ve daha çok meteorolojik takvim olarak bilinen “Halk Takvimi”ne göre karakış başladı. 14 Aralık’ta giren Karakış bir ay sürecek ve yerini 14 Ocak’ta Zemheri’ye bırakacak.

Halk, ekimini, dikimini, hasatını bu tahminlere göre yürütmüş iklim şartlarının verdiği olumsuz sonuçlardan azami derecede etkilenmemeye çalışmıştır.

Tarım, hayvancılık, meyvecilik işleri de kimi takvimlerde ayları daha uzun, daha kısa dönemleri belirten isimler almaktadır. Koç ayı - koç katımının yapıldığı ay, orak ayı - ekinlerin biçme işinin yapıldığı ay, kiraz ayı - kirazların yetiştiği ay gibi... Halk takvimlerinin büyük çoğunluğunda yıl, kasım ve hıdrellez olmak üzere iki bölümdür. Kasım, kasım ayının başında başlar ve hıdrelleze kadar yani mayıs ayına kadar sürer; bu süre kış mevsimidir. Hıdrellez ise 6 Mayıs’ta başlar, kasıma kadar olan süredir ve yaz mevsimidir. Kış devresi 45’er günlük kasım, zemheri, hamsin adlı üç ana bölüme ayrılır. Tamamı 180 gün olarak kabul edilen kış devresinin ilk 135 günü yani kasım - zemheri - hamsin aylarına “sayılı” ya da “hesaplı” adları verilmektedir. Bu devre kışın en şiddetli olduğu süredir ve insanlar tarafından uygun tedbirler almak üzere hesaplanır. Kışı tamamlayan 45 günlük bir devre daha vardır ki, bu da 21 Mart’ta başlayıp, 6 Mayıs’a kadar geçen süredir. Anadolu’da bu süreye “dokuzun dokuzu”, “april beşi”, “leylek kışı”, “oğlak kışı” gibi isimler verilir. Tarım ve hayvancılıkla uğraşan kesim için bu takvim yaşamsan önem taşır. Hayvan ve bitkileri sert soğuklardan korumak için “sayılı”yı bilmek zorunludur.

​​SAYILI GÜNLER
Kış Mervsimi:
Kış mevsimi için 90 hesabı kullanılmış ve ikiye bölünmüştür. 40 gün Zemheri. 50 gün Hamsin olmak üzere toplam 90 gün. 40 günlük Zemheri Karakış’ın 6’sında başlar ve Zemheri’nin 17’sinde biter. Kış’ın ikinci bölümü olan Hamsin, Zemheri ayının 18’inde başlar ve Mart ayının dokuzunda biter.
Gücük Yedisi:
Rumi 7 Gücük, (Miladi 20 Şubat.) Şiddetli kışlar görülür.
Gücük Yedisi için “Ya kar yağar. Kar gücük devenin kuyruğuna çıkar. Ya da sıcak olur, sıcaklık gücük iti solutur” denilmektedir.
Halk arasında Gücük ayının kararsız havasını belirtmek için “Deli Gücük kudurdu” diye bir de söz vardır.
Cemreler
1.Cemre: Gücük ayının 7.gününde (20 şubat) cemre havaya düşer. Havalar ısınmaya başlar.
2.Cemre: Gücük ayının 14. gününde (27 şubat) cemre suya düşer. Sular ısınmaya başlar.
3.Cemre: Gücük ayının 21. gününde (miladi 6 mart) cemre toprağa düşer. Toprak ısınmaya başlar.
Bede Yel(Vade Yeli):
18-21 Gücük (3-6 Mart) tarihleri arasında dört gün eser. Güneyden (Kıble) eser. Halk arasında “Deniz kıbleyi basarsa bolluk olur, yaz boyu çipintili (yağışlı) gider. Kıble denizi basarsa kurak gider, kıtlık olur” denilmektedir.
Sürü sahibi bir müslümanın kışın sonlarına doğru hayvanlarının yiyeceği biter. Çaresiz yakın köydeki gayrımüslim bir komşusuna hayvan yiyeceği için başvurur. O da kızını vermesi şartıyla yiyecek vereceğini söyler. Üzgün bir şekilde eve dönen sürü sahibi bu olayı kızına anlatır. Kız bu istek karşısında çok üzülür. Gece sabaha kadar ibadet eder ve Allah’a şöyle yalvarır: “Es bede yeli es, gavurdan benim nasibimi kes, ya bana toprak, ya sabaha yaprak.” Kızın dileği kabul edilir. Sabah olduğunda, güneş doğmuş, karlar erimiş, koyun sürüleri otlanacak kadar hava güzelleşmiş, yapraklar açmıştır.Böylece kız çirkin istekten kurtulur.
Kocakarı Soğukları(Beldir Aciz):
Gücük ayının 26. günü ile mart ayının 4. günleri (11-17 mart) arasında devam eden sayılı fırtınadır. Beldir Aciz fırtınası, “Beldir aciz, yer gök taciz” “Üçü şubatta, dördü martta” gibi sözlerle tarif edilir.bu fırtınalı günlere “Kocakarı Soğukları” adı verilir.
”Çok eski tarihlerde, bir köyde oğlakları çok sevdiği için koyun yerine keçi besleyen bir nine yaşarmış. Her yaz yaylaya çıkan nine, bir sene zamanı gelmediği halde havaların ısınmasına aldanarak gücük ayının sonunda yaylaya çıkar. Bir iki gün yaylada kalır ve havaların sıcak olması hoşuna gider. Bunun üzerine kış ayı ile alay eder. Kış ayı 4 gün 4 gece kar yağdırıp tipi estirir (Gücükün son dört günü). Ancak nine ve oğlakları ölmeyince kış, Mart ayından üç gün borç alır. Böylece 7 gün 7 gece fırtına estirir. Nine ve oğlakları ölür.
Mart Dokuzu:
Mart ayının 9. günüdür. (22 mart) Gece gündüz eşit olur. “Mart Dokuzu “ olarak bilinen bu günde, bahar başlar. Ancak bazı yıllar şiddetli fırtınalar görülebilir.
Mart Dokuzu ile ilgili olarak “Mart dokuzuna 9 kütük 9 harar saman hazırla.” Sözü yaygın olarak kullanılır. Ayrıca Mart ayı ile ilgili olarak “ Mart’ın şakası olmaz. Mart Kapıdan baktırır,kazmayı küreği yaktırır” denilmektedir.
Martın İki Dokuzu:
Mart 18(Miladi 31 Mart.) Fırtınalı geçebilir. Aldatıcı bir hava vardır.
Abrul Beşi :
Abrul ayının 5. gününde (18 nisan) görülen sayılı fırtınadır. Çok şiddetli soğuk olur. Daha önceki sıcaklara aldanarak yaylaya göç edenler geri göçerler.
Halk:
Korkma Zemheri’nin kışından, Kork Abrul’un beşinden, Öküzü ayırır eşinden ” diyerek bilmeyenleri bu fırtınaya karşı uyarır. Bu söz ile ilgili olarak halk dilinde birkaç rivayet bulunmaktadır. Bunlardan biri,aynı zamanda yöremizde yaygın olanı şudur:
” Çiftçinin iki öküzü vardır. Fırtına nedeniyle öküzlerin yiyeceği biter. Öküzün birini satar ve parasıyla diğerine yiyecek alır”
Diğer rivayet ise şudur:
Bir zamanlar adamın biri, Abrul’un beşinde öküzlerini almış çift sürmeye gitmiş. Sabah giderken hava iyiymiş, günlük, güneşlikmiş. Öğleye doğru hava birden değişmiş. Yağmur, dolu, kar, fırtına, boran birbirine karışmış. Tarla köye biraz uzakmış. Öküzün biri o soğuğa dayanamamış ve ölmüş. İşte bu olay üzerine de bu söz söylenir olmuş.”
Hıdrellez:
Abrul’un 23. günü ( 6 Mayıs) Seneyi ikiye bölen gündür. Öğleye kadar yakıcı güneş olur, öğleden sonra fırtına ile şiddetli yağış ve ardından sel olur.
Kış mevsiminin geride kalışı, yazın başlangıcı, tabiatın canlanışıdır.Bir geçiş döneminin bir dizi adetlerle kutlandığı gündür.Aynı zamanda bolluk, bereket, dileklerinin kabul edileceği Hızır ile İlyasın buluştuğu gün olarak da inanılan Hıdrellezin toplumumuzdaki yeri çok büyüktür.
Hızır AS. ile İlyas AS. birbirleriyle deniz sularının karayla temas ettiği noktada buluştuğu gün olarak bilinmektedir. Hızır Aleyiselam karayı, İlyas Aleyiselam da denizi temsil eder.Hayatın can bulması ve devamı için toprak ve güneşe ihtiyaç vardır.Bu unsurların bugünden itibaren birbirleriyle bütünleştiğine, sıkıntıların geride kaldığına, güzel günlerin başladığına inanılır.
Mayıs Yedisi:
Rumi 7 Mayıs (20 mayıs). Sayılı Fırtına. Mayıs yedisi bulutlu veya yağışlı geçerse Yaz mevsimi iyi geçer,bolluk olur. Mayıs yedisi sıcak geçerse yaz mevsimi kurak geçer ve kıtlık olur.
Gündönümü:
Kiraz’ın 12. günü (25 Haziran) gün döner. Günler kısalmaya başlar. Fırtına olabilir.
Ağustos Sıcağı(Eyyam-Bahur):
Halk takvimine göre Ağustosun ilk haftası bunaltıcı ve kavurucu sıcaklar yaşanır. Bu günlerde çobanlar sürülerini gölgelik yerlerde tutmaya çalışır.
Gündönümü:
Karakışın 12’sinde (25 Aralık) döner. Günler uzamaya başlar.

HAVA TAHMİNLERİ
1. Mart ayının ilk sekiz günündeki hava durumuna bakılarak o yıla ait hava tahmini yapılır. Bu sekiz ay tarım işlerinin yapıldığı dönemdir. Mart ayı birinci ay kabul edilir ve her gün bir aya denk gelir. Örneğin 4 Mart’ın Kiraz ayına denk gelmesi gibi. Ay’a denk gelen günde hava nasıl ise o ay havanın o şekilde geçeceği düşünülmektedir.
2. Bulutların batıdan doğuya hareket etmesi yağmura işarettir. Hareket doğudan batıya olursa hava açar.
3. Öğleden önce hava bulutlar, hava kararır. Daha sonra bulutların arasından güneş çıkar (alamuk) ve batıdan Ebem Kuşağı (Gökkuşağı) çıkarsa bir süre yağmurluk gider.(Ya yedi gün yağar, ya da yedi gün sonra yağar. Ebem Kuşağı doğuda olursa kurak olur.
4. Bahar aylarında (özellikle Abrul) dere alçak halde duman yürürse yağmur yağmaz.
5. Dere özlerine (vadileri) parça parça duman çökerse yağış olur.
6. Songüz’ün 15’inden sonra deniz üstünde öğleden sonra Ebem Kuşağı çıkarsa kar çok yağar (Kar yüksekliği fazla olur).
7. Karakış ve Zemheri aylarında gök gürlerse kış bölünür.
8. Karakış gündönümünde Kömüş (Manda) göle yatarsa “Allah sonunu hayır etsin,kış bahara uzadı “ denilir.
9. Kurbağaların topluca bağırması yağmura işarettir.
10. Ağaçların yapraklarının alttan yukarı sararması kışın çok olacağının işaretidir.
11. Töngel ve pelit kozağı çok olursa o yıl kış çok olur.
12. kışın meyveler çiçek açarsa (vakitsiz) o yıl ölüm çok olur.
13. Zemheri ayında yağmur yağacağına katran yağsa daha iyidir.
14. Akşamdan bulut kızarırsa hava açar,sabah bulut kızarırsa yağmur yağar.
15. Bakla,bezelye vb. ayın eskisinde(Dolunay) ekilir. Ürün verimi iyi olur ve iyi pişer. Ayın yenisinde ekilirse iyi ürün vermez ve pişmez.
16. Karakış karadan, Zemheri aradan,Gücük az,Mart yaz.