Konya'nın eğlence tarihi buradan geliyor. Oturak alemi neden yasaklandı?

Oturak Âlemleri Konya eğlence kültürünün en temel ayırt edici özelliklerinden biri oturak âlemleridir. Selçuk Üniversiteis'nde

Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde Dr. Araş. Gör. olarak görev yapan Vedat Çakır Konya’nın Geleneksel Eğlence Kültürü'nü inceledi.

Çakır'ın incelemesinde ise Konya'nın eğlence kültürü ile özdeşleştirilen ''oturak alemleri' dikkat çekti.

Sefa Odabaşı'nın, oturak âlemlerini, Konya’nın tarım ve ticaret kendi olmasına bağladığına işaret eden Çakır 'İşlerin azaldığı uzun kış aylarının gecelerinde, evlerin dışındaki genellikle gözden ırak (bağ evleri) mekânlarda yapılan eğlenceler oturak alemi adını almıştır. Üzerine çok şey söylenen oturak âlemleri, kimilerine göre, kendine has kuralları olan ve ahlâkî sınırlar içinde yapılan bir eğlence olarak başlamış, sonra dan yozlaşmıştır.' ifadelerine yer verdi.

Oturak alemleri neden yasaklandı?

Kimileri, özellikle de zabıta kuvvetleri, oturak âlemlerini öte den beri ahlak dışı bir eğlence olarak değerlendirmiş ve yasaklamıştı. Konya oturaklarının dışa kapalı yapısı, oturakların günümüze taşınmasına imkân vermemiş ve oturaklar kendi mahremiyeti içerisinde yok olmuşlardır. Oturak âlemlerinin Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren yozlaştığı ileri sürülmekteydi.

Konya kültürü araştırmacılarından Mahmut Sural, bundan 50 yıl önceki Konya’yı anlattığı yazı dizisinde, oturak âlemleriyle ilgili olarak yazılan eserlerin hiçbirinin gerçeği yansıtmadığını, hemen hepsinin hayal ürünü olduğunu savunmaktaydı.

Sural’a göre, Konya oturak âlemleri her önüne gelenin girebileceği yerler değildir. Bu alemlere girebilmek için, yıllarca söze sadakat, emanete sahip olma, mertlik, gözü peklik ve beline sağlamlık gibi sınavlardan geçmiş olmak gerekmektedir.

Oturak aleminde kadınların yeri

Konyalı yerli kadınların oturak âlemleriyle hiçbir ilgisi yoktu. Âlemlerde oynayan kadınlar yabancı olurdu. Ancak bu kadınlar asla bir fuhuş malı değildi. Değerleri güzellik çirkinlik yönünden değil, oyunculukları, güzel türkü söylemeleri ve zekâlarıyla değerlendirilirdi. Çoğu yıpranmış, çirkin kadınlardı. Üstelik sayıları “üçü-beşi” geçmezdi. Oturak âlemlerinde yer alan kadınları koruyan, taşıyan erkeklere de “efe” denirdi.

Oturak alemleri nasıl yozlaştı?

Uzun süren savaşların psikolojik etkisi, merkezî otoritenin zayıflaması, kolluk kuvvetlerinin yeterince müdahale edememesi gibi nedenlerle 1900’lü yıllarda o ağırbaşlı, nezih oturakların yerini oturak âlemleri almıştır. Oturak âlemlerinde ise, artık ön planda müzik yerine cinsel bir obje olarak kadın vardır. Bunun sonucunda ise, erkekler arası sonu cinayetle biten oturak kadınlarının kaçırılması olayları artmış, bir çok cinayet işlenmiştir. Özellikle “Manastır usulü” olarak bilinen oturak âlemlerinde çırılçıplak oynayan kadınlar her konuğun kucağına oturarak bade sunar ve meze olarak her konuğu dudağından öperdi, yozlaşmış, Manastır usulü diye bilinen âlemleri şöyle tasvir etmektedir: “…Böyle kafalar tütsülendikten sonra bir de kızlar çırılçıplak oynamaya başladılar mı kıskançlık kendini gösterir. Kıskançlığı, hırsı artıracak şeyler de eksik değildi. Örneğin karılar gelip efelerin kucağına oturur, bir elini efenin omzunda dolaştırarak kadehi uzatır, meze olarak da göğsünü dayardı. Bu çirkin karılara efeler ayrı ayrı sahip olmak isterler, takımlar ayrılır. İçlerinden birisi belindeki saldırmayı yere saplayarak, “Nokta!” diye bağırır, bütün saldırmalar yere saplanır ve lâmba da söndürülünce, mavzerini kapan karanlıkta karşısındakine silah boşaltırdı…”

Asayişi bozan ve yasaklanan oturak alemleri

Konya oturaklarının özünü kaybederek yozlaşması ve genel ahlâk ve asayişi bozucu bir niteliğe bürünmesi neticesinde 1900’lü yıllarda Ferit Paşa döneminde yasaklanmıştır. Yasaklanmasına rağmen yine de tamamıyla ortadan kalkmamış, uzun süre gizli saklı âlemler düzenlenmiştir. Ancak, bütün bu olumsuzlar zaman içerisinde halkın oturaklara olan ilgisini azaltmış ve oturaklar yerini “barana” adı verilen türkü meclislerine bırakmıştır.

Fotoğraf: Bilim ve Gelecek