Yazıma bir anekdotumu anlatarak başlayayım. 1991 yılında Danimarka’da öğretmen okulu son sınıf öğrencisiyken okulumuz Estonya ve Letonya’ya bir eğitim gezisi düzenledi. İçlerinde tek Türk bendim. Estonya’da iki gün, Letonya’da 10 gün kaldık. O aylar, Sovyetlere bağlı diğer ülkelerle beraber Baltık ülkelerinin de Sovyetlerden bağımsızlık kazanma dönemiydi ve Letonya biz orada iken bağımsızlığını ilan etti. Ağustos 1991. Başkent Riga’da restaurantta Azarbaycanlı gazeteci Faik Seferov ile tanıştım ve evine 3-5 saat misafir oldum. Faik Beg gazeteci, hanımı çalışıyor, evlerinin büyüklüğü 28 metrekare, evet yanlış okumadınız evin büyüklüğü 28 metrekare ve iki çocukları var... O günkü Sovyetler’de sistem böyleydi .... Yazımızın başlığındaki “nohut oda, bakla sofa”dan daha küçüktü.

Bilirsiniz “Nohut oda, bakla sofa” bir evin küçüklüğünü ve darlığını anlatmak için söylenen bir sözdür. “Dünyada mekan, ahirette iman” demiş atalarımız. İnsanın evi nohut oda, bakla sofa da olsa saray gibi gelir, daha büyüğü daha genişi olmayınca. İnsanların hayalleri bu değildir ama, gelecekte daha iyilerine güzellerine kavuşmak için bir başlangıçtır. Her insan başını sokacak bir evinin olmasını ister hayatta, ister kiralık ister mülkiyet. Tabii ki mülkünün olmasını kim istemez, küçük olsun ama benim olsun deriz hepimiz.

Bu yazımda sizlere Danimarka’da konut sistemini ve özellikle ilginç bir konut sistemi olan hisseli daireleri tanıtmak istiyorum.

Danimarka'da yaşamak çok pahalıdır. Harcamaların en büyük kısmı kira gideridir. Kopenhag'da 50-80 metrekare bir dairenin kirası 1200-2000 avro arasındadır. Başka bir şekilde söylersek bir kişinin ortalama aylık kazancının yüzde 70-80’i kadardır. Kopenhag dışındaki şehirlerde kiralar neredeyse Kopenhag’ın yarı fiyatıdır.

Danimarkalıların yarısı kirada oturur. Kiralar yüksek, kiracılar yıllarca kiralık ev bulmak için beklerler. 18 yaşından sonra gençler ileride kiralık evlerde oturmak için ev şirketlerine sıraya yazılırlar. Bekleme sırası şehirden şehire ve semtten semte değişir. Yerine göre bazı semtlerde oturmak için 20 yıl beklerler.

Ev sahibi olmak için değişik sistemler vardır. Türkiye’de ev sahibi olanların belli bir kısmı gibi, basıp peşin parayı almak mümkün değil, herkes mortgage (ipotek sistemi) ile satın alır.

Danimarka konut alma konusunda dünyanın en başarılı sistemini kurmuş. Aklı başında gençler evlenince ortak gelirleriyle ortak olarak daire veya bahçeli ev alırlar. Bahçeli evler pahalı, daireler ne de olsa bahçeli eve göre ucuz sayılır. Kira ödemesinden yüzde 20-30 kadar fazla ödemeyle 30 yıllık ödemeyle konut satın alırlar. Konut almada en önemlisi, en cazip olanı mortgage faizinin, gelir vergisinden düşülmesi güzel bir avantaj ve teşvik edici oluyor

Konutlar büyükşehirlerde genellikle küçüktür. Öğrenci evlerini saymazsak 60 metre kareden başlar bir aile için. İlk başlangıçta yeter 60 metrekare. Evli olduğum halde benim ilk dairem 45 metrekare büyüklüğündeydi. Şimdiki oturduğum dairem 6. kiralık dairem ve 88 metrekare. Yeter çok şükür, önemli olan içerisinde huzur olması.

APARTMAN DAİRELERİ

İnsanlar gelirlerine, zevklerine ve ihtiyaçlarına göre konut alırlar. Dairelerde oturmak ev vergisini az ödemek bakımından avantajlıdır.

Şehirden şehire büyüklüğü ve kirası değişen kimisi yüz yıllık apartman daireleri vardır. Yüzlerce toplu konut bir aradadır.

BAHÇELİ EVLER

Danimarka’da tek katlı çok güzel bahçeli evler vardır. Hem mimari hem kalite bakımından çok güzeldirler. Pahalıdırlar ama, parası olanlar için sakin bir hayat yaşamak için ideal konutlardır.

TOPLU KONUTLAR

Toplu konutlar, kamu desteği ile inşa edilmiş olması ve kiraların biraz ucuz olması nedeniyle kiracılar tarafından tercih edilir. Toplu konutlar, konutlarla ilgili şirketler tarafından yönetilen konut sistemidir. 600 binden fazla konut bu şekildedir.

KOOPERATİF DAİRELER -HİSSELİ DAİRELER

Kooperatif daireler, bir mülkün bir kısmına sahip olduğunuz anlamına gelir. Bir kooperatif daire satın aldığınızda, dairenin kendisini değil, kooperatif daireden bir hisse satın satın almış olursunuz.

Kooperatif daire, daireyi daha ucuz almanız demektir. Yaklaşık olarak dairenin değerinin yüzde 10-15’ini ödersiniz. Bir kooperatif daireyi satın aldığınızda, dairenin yalnızca bir kısmına sahip olursunuz.

Örnek :

Kopenhag bölgesinde 60 metrekarelik bir dairenin fiyatı 2 milyon kron (270 bin avro)
Bu daireye yaklaşık yüzde 10 ödenir. Yani 27 bin avro ödenir. Ayrıca her ay kira öder gibi tespit edilen parayı öder. Bu para fonda birikir gerektiğinde evin tadilat ve tamirat işlerine harcanır.Fakat herhangi bir sebeple konutu satın alan hissedar oradan ayrılmak isterse hissesini o günkü piyasa fiyatına satıp ayrılır ve bir başka yere taşınır.

KONUT FAİZLERİ

Danimarka'da bazı bankalar faizsiz hatta eksi 0.5 faiz ile konut kredisi veriyorlar. Eksi 0.5 faiz ile konut kredisi sunan banka ev almak isteyenlere çektiği kredinin üstünde para veriyor.

Örneğin, Danimarka'dan 500 bin avro değerinde ev satın alan bir kişi 10 yılın sonunda bankaya 495 bin avro ödeyecek.

Uzmanlar ise, faiz negatif dahi olsa konut kredisi çeken kişi belli belgelerin kayıt, tapu vb. masraflar için bankaya aslında aldığından daha fazlasını ödediğini ifade ediyorlar. Ama faizsiz olması ve eksi faiz olması çok cazip bir sistem.