M.Ö. 8500-5500 yıllarını kapsayan neolitik çağ döneminde, insanlar besin kaynaklarını denetim altına almaya, bazı bölgelerde de yiyeceğini kendi üretmeye başlamıştı. Böylece doğa ile insan arasındaki ilişkilerin değiştiği, bir anlamda yeniden tanımlandığı bir çağ oldu.
Neolitik çağdan günümüze kadar ulaşmayı başaran ve insanlık tarihine ışık tutan Boncuklu Höyük'ü biraz daha yakından tanıyalım.
Boncuklu Höyük, Konya İl merkezinin güneydoğusunda, Karatay İlçesi'ne bağlı Hayıroğlu Beldesi sınırları içinde, Çatalhöyük'e 9 km. mesafede, deniz seviyesinden yüksek bir platoda yer alan 11 bin yıllık eski bir köy yerleşimidir.
Boncuklu, Dünyanın en eski köy yerleşimlerinden biri olmasını sağlayan günümüzden 11 bin yıl öncesine tarihlenen kerpiçten yapılmış evlere sahiptir. Bugün Boncuklu, etrafı birçok tarla ile çevrili, tozlu bir arazide küçük bir höyüktür; 11.000 yıl önce evlerde yerleşik yaşamı ve çiftçiliği hayatımızın normal bir parçası haline getiren bir devrimin parçasıydı.
Höyük, bölgenin uzun vadeli tarihini anlamaya yardımcı olmak için Konya Ovası'ndaki tüm antik yerleşimlerin haritasını çıkarmayı amaçlayan 2001 yılındaki Konya Ovası Araştırmasının son gününde Doug Baird (Liverpool Üniversitesi) tarafından keşfedilmiştir. Boncuklu, ovada tespit edilen ve ilk kazısı yapılan köy yaşamının en erken evresine ait birkaç yerden biridir. Bugün hala inşa edilen evlere benzer büyük dikdörtgen evleri olan ve halkının geçimini büyük ölçüde çiftçilik ve hayvancılığa bağlı olan, daha iyi bilinen komşusu Çatalhöyük'ten 2000 yıl önce inşa edilmişti. Boncuklu halkı çok farklı yaşadılar ve onları ve sitelerini incelemek, Türkiye'nin bu bölgesindeki çiftçilik yaşam tarzının ilk gelişimini anlamamızı sağlıyor.
Bugün Konya Ovası'nda gördüğünüz tepelerin çoğu aslında yapay höyüklerdir. Türkiye'de binlerce höyük ve daha pek çoğu güneybatı Asya ve güneydoğu Avrupa'da bulunmaktadır.
Modern zamanlarda, Boncuklu antik bir yerleşim yeri olarak tanınmadan önce, Hayıroğlu köylüleri höyüğü harman yeri olarak kullanmış ve hasat ettikleri mahsulden tahılları çıkarmışlardır. Sonuç olarak, yer yer hasar görmüş ve sitenin içinden geçen izler bugün hala görülebilmektedir. Boncuklu ya da 'boncuklu yer' yerel köylüler tarafından bu şekilde adlandırılıyor çünkü sitenin yüzeyi bahar yağmurlarının ardından tarih öncesi boncuklarla parlıyordu.Boncuklu insanları, Çatalhöyük’teki insanların atasıydı
Boncuklu Höyük, milattan önce 9.200 yılına tarihleniyor. Dolayısıyla yine Konya’da yer alan Çatalhöyük’ten yaklaşık 2.000 yıl daha eski. Burada, Boncuklu Höyük’ün Çatalhöyük’ün de doğrudan atası olduğunu gösteren çok önemli deliller var. Yeni yapılan çalışmalar, Boncuklu topluluğu ile Çatalhöyük’teki topluluğun büyük oranda ortak bir genetik mirasa sahip olduğunu gösterdi.
Ayrıca Çatalhöyük toplumunun gelişmesinde, Boncuklu’daki nüfusun oynadığı rol ile ilgili bazı güçlü kanıtlar da mevcut. Çatalhöyük’te uygulanan ve Orta Anadolu’daki diğer erken Neolitik yerleşmelerde görülmeyen pratikler, daha eski olan Boncuklu Höyük’te görülebiliyor. Bu pratikler arasında, zemin alanının temiz ve kirli-mutfak alanı olarak ikiye ayrılarak temiz alanların sembolik detaylandırılması ve bu tür alanların insan gömüsü, yaban öküzü gibi hayvan başlarının duvarlara yerleştirilmesi, yerlerin ve duvarların boyanması, kilden yapılmış kabartmalar gibi ritüel pratikler yer alıyor.
Yaşayan evin sürekli yeniden inşası ve evin ölümü ve yeniden doğuşunu belirleyen ritüeller yoluyla oluşturulan soyut anlamlar dünyası da Boncuklu Höyük ve Çatalhöyük toplulukları arasında gözlemlenen ortak bir özellik.
