Meclis dünya anayasalarını araştırdı

TBMM Araştırma Hizmetleri Başkanlığının "Konularına Göre Karşılaştırmalı Dünya Anayasaları" adlı kitabında, devlet yapısı ve yönetim sistemleri bakımından farklılaşan ve dünyada anayasal gelişmelere örnek olan 23 ülkenin anayasası, konu odaklı incelendi.

Kitapta ABD, Almanya, Avusturya, Belçika, Brezilya, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Güney Afrika, Güney Kore, Hollanda, İrlanda, İspanya, İtalya, Macaristan, Polonya, Portekiz, Romanya, Rusya ve Yunanistan anayasaları çeşitli yönlerden ayrıntılı bir şekilde çalışıldı.

Üniter yapılı devletlerle birlikte federal şekilde örgütlenen, başkanlık sistemine sahip, yarı başkanlık ve parlamenter hükümet sistemlerine sahip devletlerin anayasalarının da incelendiği çalışmada, ülkelerin anayasal geçmiş deneyimleri, anayasa yapım süreçleri ve yürürlükteki anayasalarında yapılan önemli değişiklikler ele alındı.

Kitapta, birçok konu başlığının yanı sıra anayasayı değiştirme yöntemleri, temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması ve olağanüstü yönetim usulleri, seçimler ve siyasi partiler, yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı, din ve inanca ilişkin hükümler, hak arama hürriyeti ve adil yargılanma hakkı ile suç ve cezalara ilişkin esaslar da irdelendi.

Çalışmada 23 ülkenin 15'inde seçmen yaşının 18, Avusturya ve Brezilya'da ise 16 olduğuna yer verilirken, 20 ülke anayasasında seçimlerde "gizli oy", Avusturya ve İtalya'da "oyun şahsiliği" ilkesinin benimsendiği belirtiliyor.

Belçika, Brezilya, İtalya ve Yunanistan'da oy kullanmak, Portekiz'de ise seçmen kaydı yaptırmak zorunlu. Seçim barajı ise hiçbir ülkenin anayasasında belirtilmiyor.

ABD, Avusturya, Finlandiya'nın aralarında bulunduğu 13 ülkede devlet başkanını halk seçiyor. Almanya, Estonya, Güney Afrika'da ise devlet başkanlığı seçimi için parlamentoda seçim yapılıyor.

"Tarafsız bilgi desteği sağlayacak"

TBMM Başkanı Mustafa Şentop, kaleme aldığı kitabın takdim yazısında, bir hukuk devletinde toplumsal ihtiyaçların karşılanmasına ve kamusal düzenin teminine hizmet eden yasal düzenlemelerin ancak anayasaya uyumlu olarak çıkarılabilmesinin, bu temel uzlaşı metinlerinin önemini ortaya koyduğunu belirtti.

Anayasaların, bu ayrıcalıklı konumları nedeniyle herhangi bir konunun bir ülke anayasasında düzenlenmiş olması, konunun o ülke için taşıdığı önemi ve söz konusu ülkede konu hakkında belirli ölçüde bir toplumsal mutabakatın var olduğunu gösterdiğine işaret eden Şentop, "Zaman içinde toplumsal yaşantıda meydana gelen değişimler ve ortaya çıkan yeni ihtiyaçlar insanların önem verdiği konuların çeşitlenmesini netice veriyor, bu da dönemin ihtiyaçlarının ve hassasiyetlerinin bu en temel mutabakat metinlerine dahil edilmesi suretiyle anayasaların yenilenmesini gerektiriyor." ifadesini kullandı.

Şentop, Türkiye'de de Cumhuriyet tarihi boyunca çeşitli dönemlerde anayasa değişikliklerinin yapıldığını, yeni bir anayasa veya anayasada değişiklik yapılması ihtiyacı konusunda tartışmalar yaşandığını hatırlattı.

Yakın geçmişte Meclis'te anayasa yazım çalışmalarının yapıldığını gerek siyasi partilerden gerekse sivil toplum kesimlerinden farklı anayasa önerilerinin gündeme getirildiğini anlatan Şentop, şunları kaydetti:

"Araştırma Hizmetleri Başkanlığımız, son zamanlarda yeniden hız kazanan yeni anayasa tartışmalarına ve çalışmalarına tarafsız bilgi desteği sağlamak amacıyla daha önce yaptığı benzer çalışmaların devamı niteliğinde bir başka çalışmayı, 'Konularına Göre Karşılaştırmalı Dünya Anayasaları' isimli bu eseri ortaya koydu. Türkiye ve dünya literatüründe anayasaları ele alan ülke odaklı çok sayıda karşılaştırmalı çalışma bulunmasına rağmen konu odaklı incelemelere nadiren rastlanıyor. Bu bakımdan konu başlıkları halinde anayasaları inceleyen ve ele aldığı 23 ülke örneği ile geniş ölçekli bir kıyaslamaya imkan veren bu eser, özgün bir nitelik taşıyor."