Kuraklık, günümüzde tarımsal üretimi tehdit eden en büyük çevresel sorunlardan biri haline gelmiştir. İklim değişikliğinin etkisiyle yağış rejimlerinin bozulması, toprakta su tutma kapasitesinin azalması ve aşırı buharlaşma, tarım arazilerinde verim kaybına yol açmakta ve çiftçileri alternatif çözüm yolları aramaya yönlendirmektedir. Bu bağlamda, geleneksel tarım uygulamaları içerisinde geçmişten günümüze kullanılan saman, sap ve döşe gibi organik artıkların kuraklıkla mücadelede yeniden değerlendirilmesi, sürdürülebilir ve ekonomik bir çözüm olarak öne çıkmaktadır.

Saman, hasat sonrası elde edilen buğday ve arpa gibi tahılların saplarının kurutulmuş halidir. Geleneksel olarak hayvan yemi, yataklık ve toprak örtüsü olarak kullanılan saman, günümüzde kuraklıkla mücadelede toprak nemini koruyucu bir malzeme olarak önem kazanmıştır. Samanın toprak yüzeyine örtü malzemesi olarak serilmesi, buharlaşmayı azaltmakta, güneş ışınlarının doğrudan toprağa ulaşmasını engelleyerek toprağın serin kalmasını sağlamaktadır. Aynı zamanda, organik madde açısından zengin olan saman zamanla ayrışarak toprak yapısını iyileştirmekte, su tutma kapasitesini artırmakta ve mikrobiyal faaliyetleri desteklemektedir.

Tarla bitkileri ve sebze üretiminde sıkça karşılaşılan sap artıklarının da benzer şekilde tarımsal faydaları göz ardı edilmemelidir. Mısır, ayçiçeği, pamuk gibi bitkilerin hasat sonrası geriye kalan sap kısımları, uygun şekilde parçalanarak malç materyali olarak kullanılabilir. Sap örtüsü, toprak yüzeyinde erozyonu engellerken yağmur suyunun toprağa nüfuz etmesini kolaylaştırır. Özellikle sıfır veya azaltılmış toprak işleme teknikleriyle birleştirildiğinde sap kullanımının, hem toprak nemini korumada hem de karbon salımını azaltmada etkili olduğu bilimsel araştırmalarla kanıtlanmıştır.

Döşe ise çoğunlukla hayvan barınaklarında altlık olarak kullanılan saman, sap ve benzeri materyallerin hayvan idrarı ve dışkısıyla karışarak organik gübreye dönüşmesini sağlayan bir sistemdir. Bu karışım, yüksek oranda azot, potasyum ve fosfor içermesi nedeniyle kompostlaştırılarak kuraklıktan etkilenen topraklara uygulanabilir. Döşe kompostu, toprağın organik madde miktarını artırarak nem tutma kapasitesini büyük ölçüde iyileştirir. Bu da özellikle yarı kurak ve kurak iklimlerde bitki gelişimi
için kritik bir avantaj sağlamaktadır. Döşe malzemesiyle zenginleştirilmiş toprak, suyu daha uzun süre bünyesinde tutarak bitkilerin sulama aralıklarını uzatmakta ve üretim maliyetlerini düşürmektedir. Ayrıca bu organik uygulama, kimyasal gübre kullanımını azaltarak hem çevreyi korumakta hem de toprağın biyolojik dengesini yeniden inşa etmektedir.

Kuraklıkla mücadelede saman, sap ve döşe gibi tarımsal artıkların stratejik kullanımı yalnızca toprak sağlığını korumakla kalmaz, aynı zamanda döngüsel tarım modellerine geçiş için önemli bir adım teşkil eder. Modern tarım sistemlerinde genellikle bu artıklar atık olarak değerlendirilmekte veya yakılarak doğaya ciddi zararlar verilmektedir. Oysa bu materyallerin doğru yönetimiyle hem karbon salımı engellenebilir hem de üreticiye ekonomik katkı sağlanabilir. Nitekim saman ve sapın toprağa uygulanması, mikrobiyal aktiviteyi canlandırmakta ve toprakta doğal bir sünger etkisi yaratarak suyun tutulmasını ve depolanmasını kolaylaştırmaktadır.

Türkiye gibi yarı kurak iklim kuşağında bulunan ülkelerde bu uygulamaların yaygınlaştırılması, hem tarımsal sürdürülebilirlik hem de iklim değişikliğine adaptasyon açısından stratejik öneme sahiptir. Ereğli, Konya gibi İç Anadolu havzasında yer alan kuraklık tehdidi altındaki bölgelerde, saman ve sapla yapılan yüzey örtüleme uygulamaları, özellikle meyve bahçelerinde ve sebze üretim alanlarında su verimliliğini artırmış ve bitki stresini azaltmıştır. Ayrıca döşe gübresiyle zenginleştirilen topraklarda, ürün verimliliğinde gözle görülür bir artış saptanmış, toprağın organik madde içeriği yükselmiş ve biyolojik çeşitlilik artmıştır. Saman, sap ve döşe gibi geleneksel ve doğal kaynaklı materyallerin tarımsal üretim süreçlerine entegre edilmesi, hem ekonomik hem de ekolojik açıdan oldukça verimli sonuçlar doğurmaktadır. Kuraklıkla mücadele kapsamında bu materyallerin daha fazla teşvik edilmesi, üreticilere uygulamalı eğitimlerle anlatılması ve organik atıkların yeniden değerlendirilmesine yönelik ulusal politikaların geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Böylelikle, hem doğaya zarar vermeyen hem de kırsal kalkınmayı destekleyen entegre bir tarımsal üretim modeli oluşturmak mümkün hale gelecektir.