İlk yapılan yanlışa kaza, ikincisine hata, üçüncüsüne tercih denir.

“Dostoyevski”

Sosyal psikolojide bir kişinin kusursuz görünmesinin onu daha az sevilir kılabileceğini, küçük hatalar yaptığında ise daha sempatik hale gelebileceğini anlatan Pratfall etkisi olarak tanımlanan bir teori vardır.

Bu kavram 1966’da sosyal psikolog Elliot Aronson tarafından ortaya atılmıştır.

Özellikle göz önünde bulunan medyatik, yetkin, başarılı kişilerin ufak bir hata yaptığında insanlar tarafından belli durumlarda bu hatalarından dolayı beğeni düzeyini arttırdığı söylenir.

Orhan Gencebay’ın "Hatasız Kul Olmaz" şarkısı da bu tema etrafında döner:

“Hatasız kul olmaz, hatamla sev beni...” Bu sözler, insanın kusurluluğunu kabul ettikçe sevgisinin daha gerçek ve derin olabileceğini savunur.

Pratfall etkisi bize hataların sempatik etkisini anlatırken, insanları kusurlarıyla kabul etmek gerektiği, mükemmellik duygusunun mesafeleri arttıracağını, kusurlarını saklamayan birinin, daha içten ve güvenilir görünür olarak algılanacağını söyler.

“Beni hor görme kardeşim

Sen altınsın, ben tunç muyum?

Aynı vardan var olmuşuz

Sen gümüşsün, ben sac mıyım?”

Aşık Veysel’inde söylediği gibi tüm insanlar aynı vardan var olmuşlardır.

Medyatik olmak için yapılmadığı sürece kusurlar, hatalar ve eksiklikler bizim kültürümüzde kemalin birlikte okunmasıyla ele alınır. İnsanda görünen bir kusur, onu gerçekçi kılar.

İnsan sevilmek için değil, doğru olanı yapmak için yaşar. Hatalarını psikolojik bir manipülasyon aracı olarak görme eğilimi göstermez. Gerçek hayatta olaylara da bu bakış açısıyla bakar. Küçük hatalar insani olmakla birlikte rol model olan kişilerin örnek alınması nedeniyle de dikkatli davranmaları gerekir.

İnsan “Hata ile Tekâmül Eden" bir varlık değil midir zaten. Hatalar karşısında tevazu gösteren yükselir, kibirlenen düşer. Bu bilinen bir gerçektir. Hatalar, tövbeye; tövbeler de, kişiyi Rabbine yönelttiği takdirde tekâmül gerçekleşecektir.

Pratfall etkisi, doğası gereği masum ve insani bir durum olsa da kişiler/kurumlar bunu;

kendini aklama, toplumsal sempati kazanma, eleştirilerden korunma adına bilinçli şekilde kullanırsa, bu artık duygusal manipülasyon halini alır.

Gerçek samimiyet ortadan kalkar, eleştiri kültürü yok olur, hatalar, kişisel gelişime değil, algı yönetiminin aracı olur. Güç sahipleri tarafından kusur kartları sürekli yenilenerek toplum manüple edilmeye devam eder.

Pratfall etkisinin arkasında dikkat saptırma, güç mücadelesi, manipülasyon, stratejik iletişim, psikolojik yönlendirme gibi birçok gizli amaçlar olabilir.

İnsani kusurlar sahte dayatmalara yapılan tepkiler olarak ta görülebileceği için insanlar da pratfal etkiye yenik düşebilir.

Kusurlar insanı hakikate çağıran izler olarak görülse de samimi olmayan manipülatif amaçlı hatalar nefsin oyunlarından biri olarak görülmelidir.

Görünen değil, gönülden gelen gerçektir. Gönül kolay kandırılmasa da dijital çağda ve yapay zeka da yaşanan gelişmeler karşısında pratfal etki konusunda dikkatli olmak gerek…