"Çözüm Odaklı Terapi odağına sorunları değil, çözümleri alır"

RÖPORTAJ: HANDE İPEKGİL

Ailemiz, dostlarımız her ihtiyaç duyduğumuzda yanımızda olsalar da, uzun denebilecek bir süredir aynı şikayetler devam ediyorsa bazı durumlarda daha profesyonel bir yardıma ihtiyaç duyabiliriz. Bu hafta Prof. Dr. Veli Duyan ile "Çözüm Odaklı Terapi" isimli kitabını ve terapinin detaylarını konuştuk.

-Hocam öncelikle terapi ve çözüm odaklı terapiyi anlatır mısınız? Çözüm odaklı terapinin geleneksel terapi yöntemlerinden farkı nedir?

--Terapi, insanların değişmesinin tek yolu değildir ve yaşamda terapötik olan birçok faktör vardır. Değişim insanların yaşamları bağlamında gerçekleşir. Bu nedenle değişim, terapi öncesinde danışanın terapiye gelmeye karar verdiği anda gerçekleşmeye başlar. Danışanlar değişimi gerçekleştirebilmek için becerilere, yeteneklere ve kaynaklara sahiptir ve değişimin gerçekleşmesi için ellerinden gelenin en iyisini yapar.

Çözüm Odaklı Terapide değişim vurgusu önemli bir noktadır. Genel olarak yaşama bakıldığında hiçbir şeyin sabit olmadığı ve sürekli değişim hâlinde olduğunu görülür. Çözüm Odaklı Terapi de bu değişimi danışanın yaşamında çözüm odağında ele alır ve küçük değişimler için küçük adımlar atmanın önemini vurgular. Danışanın yaşamının bir alanında meydana gelen bir değişiklik başka yerlerde de değişikliğe yol açabilir. Terapist, geçmişi değiştirmenin mümkün olmamasından hareketle, özellikle gelecekle ilgili değiştirilebilecek net, spesifik ve ulaşılabilir hedeflerle danışanın yaşamında çözüm odağında işlevsel değişimleri gerçekleştirebilmeyi amaçlar. Danışan neyin işe yaradığını öğrendiğinde ve bunu daha fazla nasıl yapacağını keşfettiğinde değişim daha kalıcı hâle gelir. İşe yarayan fikirlere başvurmak daha hızlı değişime ve çözüme ulaştırır. Değişim vurgusunun ön planda olduğu bu terapi sürecinde, bazen daha iyisi için çok küçük bir değişiklik hiç olmamasından iyidir ve bazen de değişimin olmaması, daha kötüye gitmekten veya kötüleşen bir durumdan daha iyidir. Değişim için kaynak danışandır ve en doğru çözüm anahtarı da yine danışanın kendisidir.

-Peki süreç nasıl işliyor, çözümleri danışanla birlikte nasıl inşa ediyorsunuz?

--Çözüm Odaklı Terapi tıpkı deniz fenerleri gibi yol göstericidir. Terapist bu ilkelerle terapi yolculuğunda ilerler, ancak bu yolun nereye gittiğini bilmelidir. Bilinmeyen yollar bilinmeyen yerlere çıkar ve muhtemelen bilinmeyen yolda kaybolunur. Bu nedenle yolda kaybolmadan emin adımlarla yürüyebilmek için yolu bilmeli ve yolu aydınlatacak fenerlerle (ilkeler) yola devam edilmelidir. Çözüm Odaklı Terapi ilkeleri insanların hedeflere ulaşmak ve kişiler arası ilişkileri geliştirmek konularında istekli olduğu durumlarda uygulanabilir. Bu model, insanların güçlü yönlerini geliştirmek, hâlihazırda içlerinde bulunan ve semptomları yönetmek ve zorluklarla başa çıkmak için kullanılabilecek araçları keşfedebilecekleri düşüncesine dayanır.

Her danışan için kendi yaşamlarında bu soruya yanıt aranırken kullanılan üç temel ilke vardır.

1.Bozuk değilse onarmaya çalışmayın
2.İşe yarıyorsa yapmaya devam edin
3.İşe yaramıyorsa farklı bir şey yapın

-Çözüm odaklı terapinin zeminini oluşturan mantıktan bahseder misiniz?

--Çözüm Odaklı Terapi, geleneksel terapi yaklaşımlarının aksine geçmişe değil, şimdiye ve geleceğe odaklanır. Bu yönüyle terapide, “hayat hakkında konuşmak” yerine “hayatı yaşamaya” odaklanılır. Terapi odasındaki terapötik süreçten çok danışanın terapi odası dışında yaptıkları ve onları terapi hedeflerini gerçekleştirmeye doğru yönlendiren faktörlerle ilgilenilir. Çözümlerin sosyal yönü gündeme gelir ve çözümler danışanın sahip olduğu sosyal bağlamdan uzak olarak düşünülmez. Çözümlerin danışanın kişisel ve sosyal kaynaklarının bir sonucu olarak ortaya çıktığı varsayımından hareket edilir.

1.Doğrudan eylemleri engelleme
2.İsteksizlik oluşturma ya da kaçınma davranışı geliştirme
3.Farkındalık yaratma
4.Yeni kaynakları harekete geçirme
5.Azaltmak için artırma
6.Küçük değişiklikler yapma
7.terapötik ilişkiyi güçlendirme
8.Odağı değiştirme
9.İfade etme ve işleme

-Çözüm Odaklı Terapide kullanılan temel teknikler nelerdir?

--Çözüm Odaklı Terapi odağına sorunları değil, çözümleri alır. Her danışan gibi her çözüm de kendine özgü ve benzersizdir. Danışanların sorun çözmede kullandıkları güçlü kaynakları kendileridir. Önemli olan çözüme ulaşmada bu kaynakları nasıl kullanacaklarını bilmeleridir. Çözüm Odaklı Terapinin danışanlarla ilgili varsayımları şunlardır:

Her danışan benzersizdir, biriciktir ve kendine özgüdür.
Her danışanın becerileri, güçlü yönleri ve kaynakları vardır.
Danışan kendi yaşamının uzmanıdır.
Danışan mevcut sorunundan daha fazlasıdır.
Danışan terapi sürecindeki değişimin uzmanıdır.
Danışan terapi için çaba göstermeye isteklidir.
Danışan terapi sürecinde işbirliği yapar.
Danışanın gerçekleştirdiği küçük değişimler yaşamının tüm alanlarını etkiler.
Danışanın gelecek için hedefleri vardır.

Çözüm Odaklı Terapi teknikleri, danışanın çözüme yönelik değişikliklerine odaklanır. Her şeyden önce değişimin dışarıda değil içeride olduğunu iyi anlamak gerekir. Yani danışan değişimi ancak kendisiyle başarabilir. Bunu da kendi değişiminin sorumluluğunu alarak, kendisiyle ilgili değişimleri yaparak bunu sağlayabilir.

1.Olumlu, işbirlikçi, çözüm odaklı bir duruş sergileme
2.Önceki çözümleri arama
3.İstisnaları arama
4.Direktif verme veya yorum yapma yerine çözüm odaklı soru sorma
5.Geçmiş odaklı sorular yerine şimdi ve gelecek odaklı sorular sorma
6.İltifat ve övgüyü kullanma
7.İşe yarayanı yapmaya devam etme

-Çözüm Odaklı Terapiyle özdeşleşmiş olan mucize sorusunu sormada nelere dikkat edilmelidir?

--Mucize sorusu genel bir senaryodur ve aslında bir dizi soru sorma biçimidir. Mucize sorusunun amacı, danışanın terapötik çözümleri tanımlayan yanıtlarıyla görüşmenin odağını danışanın sorunsuz geleceğine kaydırmaktır. Danışana mucize sorusunu sorarak gözlemlenen ilerleme sonucunda mucize sorusu formüle edilmiş ve bu soru tüm danışanlara yöneltilmeye başlanmıştır. Böylece mucize sorusu, Çözüm Odaklı Terapinin vazgeçilmez bir unsuru hâline gelmiştir.

Görünüşte çok basit olan ancak görünenden çok daha fazlasını kapsayan mucize sorusu, terapistin danışanın sorununu çözmek için giriştiği mücadeleleri, hayâlleri, hedefleri, kaynakları, güçlü yanları, kırılganlıkları, umutları ve ilişkileri ile ilgili sözlü ve sözsüz olarak verdiği her türlü açık veya örtük bilgiyi almak için her ayrıntıya, her sözcüğe dikkat ederek kullandığı bir terapötik araçtır. Mucize sorusuna verilen yanıt, çözümün nasıl görüneceğine dair bir bakış açısı oluşturur. Danışanın çözüm için yönetilebilir ve uygulanabilir başlangıç adımını atmasına yardımcı olur. Terapistin çözüm oluşturma aşamasına geçmesini sağlamanın bir yolu olarak danışanın arzuladığı geleceğin ayrıntılarına odaklanmasına olanak verir.

1.Mucize sorusunun sorulma biçimi
2.Mucize sorusuna verilen yanıtları dinleme
3. Danışanların mucize sorusuna verebilecekleri olası yanıtlar
4.Mucize sorusunu derinleştirme

-Çözüm odaklı terapide danışan tiplerinden bahseder misiniz?

--Terapi danışan ve terapistin birlikte gerçekleştirdikleri bir yolculuktur. Terapide danışan ve terapist bir sorunu çözmek için bir araya gelir ve sorunun çözümü bazen kişisel davranış değişikliklerini gerektirir. Ancak terapiye katılma her zaman bu kişisel davranış değişikliklerini yapma motivasyonu ile eş anlamlı değildir ve terapiye katılılan her danışan bu davranış değişikliklerini yapma motivasyonuna sahip değildir. Terapide danışanın sorunu çözmek için davranış değişiklikleri yapması gerekir. Danışanın terapiye katılmaya istekli oluşu mutlaka kendi davranışını değiştirmeye istekli olduğu anlamına gelmez. Terapiye gelen danışanın terapistle olan ilişkisini nasıl çerçevelediğine dikkat etmek önemlidir, çünkü terapi terapistle danışanın birlikte kurdukları ortaklık ilişkisine dayanır.

Ziyaretçiler
Şikayetçiler
Müşteriler

Çözüm odaklı terapistlerin sahip olması gereken beceriler nelerdir?

1.Sorun odaklı görüşme yerine çözüm odaklı görüşme yapabilme
2.Seans öncesi herhangi bir değişikliği keşfetme
3.Danışanın güçlü yönlerini, kaynaklarını ve becerilerini ve bu becerilerin geçmişteki veya şimdiki kullanımlarını aktif olarak dinleme
4.Danışanın tercih ettiği geleceği ortaya çıkarma ve o geleceğin hikayesini birlikte inşa etme
5.İstismaları ve farklılıkları arama
6.Danışanın deneyimlerine karşı uzman olamayan bir duruş sergileme
7.Mucize sorusunu kullanma
8.Derecelendirme sorularını kullanma
9. ”Ama” yerine “ve” bağlacını kullanmaya dikkat etme
10. “Neden” yerine “nasıl” sorusunu sormaya dikkat etme
11. Danışana iltifat etme ve danışanı övme
12. Danışanın istediği geleceğe doğru hareketiyle ilgili olan, terapi seansı dışında yapılabilecek bir görevi müzakere etme
13. özetleme
14. Yeniden ifade etme – içeriği yansıtma
15. Sessizliği kullanma
16. Sözel olmayan davranışlara dikkat etme
17. Kendini açığa vurma
18. Empati
19. Normalleştirme veya nötralize etme
20.Odağı danışana çevirme ve “evet seti” oluşturma

Çözüm Odaklı Terapide sorunlar hakkında uzun uzun konuşmak yerine çözüm bulmaya vurgu yapılır. Danışanların hedefleri spesifik, olumlu, davranışsal terimlerle açıklanır ve danışanın neyi yanlış yaptığından çok neyi doğru yaptığı seçici olarak vurgulanır. Çözüm odaklı terapide toplam değişikliği talep etmek yerine derecelendirme yoluyla kademeli değişimi güçlendirmeye vurgu yapılır. Olumlu ve güçlü yönlere odaklanma, kendini umutsuz hisseden danışanlara umut aşılayabilir. Çözüm odaklı soruların kullanımı danışanı çözüm odaklı düşünmeye teşvik ederek onun çözüm odaklı bir değişim için harekete geçmesine imkân verir. Çözüm odaklı sorular geçmişteki sorunlara dönmeyi değil geleceğe yönelik olumlu değişim yönünde ilerlemeyi sağlar.

Kaynak:BBN