Afganistan: Nereden Nereye? ABD İşgalinden Bir Yıl Sonra
Asya’nın devleri olan Çin, Türkistan, İran ve Rusya’yla ortak bir sınıra sahip bulunan Afganistan, ya bu ülkelerden birini kontrol altına almak isteyen harici bir güç tarafından veya bu ülkelerden dışarıya açılmak isteyen dâhilî bir güç tarafından kontrol altına alınmak zorundadır. Bu stratejik konumundan dolayı 2500 yıldır Afganistan sürekli dış müdahalelere maruz kalmaktadır.
Bu müdahalelerin neticesinde Afganistan, ancak 1748 yılında milli bir devlet kurabilmiştir. Ahmet Şah Dürrani tarafından, Afganistan’ın İran’ın kontrolü altında bulunduğu bir sırada İran’daki bir iç karışıklıktan istifade edilerek kurulan Afganistan, bu müdahalelerden dolayı birlik hâlinde yaşayan ve ülkesinde çoğunluk olan bir toplum maalesef oluşmamıştır. Bu yüzden ortak bir kimlik de yoktur. İslam dini tek ortak noktadır. Ancak 19. yüzyıldan itibaren şiddetlenen sömürgecilik savaşında Afganistan zayıflayarak, Rusya ile İngiltere arasında ‘Büyük Oyun’un oynandığı paylaşılamayan bir ülke hâline gelmiştir. İngiltere için Afganistan, Hindistan’ın korunması ve Rusya’nın Asya kıtasına hapsedilmesinde tampon bir bölge olmuştur. Rusya içinse sıcak sulara inmenin en kısa yoludur. Şu an için Ukrayna, Rusya; Tayvan da Çin için aynı görevi görmektedir. Yeter ki ayı ve ejderha yuvalarından çıkmasın.
19. yüzyıldaki dünya dengeleri 20. yüzyılda değişmesine rağmen Afganistan’ın önemi değişmemiştir. 20. yüzyılda tarih sahnesine Sovyetler Birliği olarak çıkan Rus İmparatorluğu’nun sıcak denizlere ulaşma hedefine bu kez İngiltere’nin yerini alan Amerika Birleşik Devletleri karşı çıkmıştır. Bu iki güç arasında yaklaşık yarım yüzyıl süren soğuk savaşta, Sovyetler Birliği tarafından 1979 yılında işgal edilen Afganistan, ABD tarafından İslam ülkelerinin organize edilerek uygulanan ‘Yeşil Kuşak’ projesiyle, yine silahla savunulmuştur. Yaklaşık dokuz yıl süren Sovyet işgali sonucunda, Afganistan’ın tıpkı İngiliz İmparatorluğu gibi bu kez Sovyet İmparatorluğu’nun yıkılmasında rol oynadığını görmekteyiz.
1988 yılında yıkılan SSCB’nin, Afganistan işgalinden geriye tamamen harap olmuş bir devlet ve fikri olduğu kadar fiziki olarak da darmadağın bir toplum kalmıştır. 1979 yılında 35 milyon civarında bir nüfusa sahip olan Afganistan’a işgalin faturası olarak, 4-5 milyon (çoğu Pakistan’daki kamplarda olmak üzere) mülteci, 1 milyon ölü, 4 milyon yaralı ve Sovyetlerin ve NATO’nun serptiği milyonlarca mayınlı toprak kalmıştır.
Rusların akıbetine ise 20 yıl sonra ABD liderliğindeki NATO da uğramıştır. Yaklaşık 1 trilyon dolar ve on binlerce ölüyle ABD, Kabil hükümetinin eteklerinden tutmasına rağmen kaçmış ve her zaman dağlara ve kırsala hâkim olan Taliban, 11 günde ülkenin tamamını ele geçirmiştir. Bu durumu Mekke’nin fethine benzetenler oldukça çoğunluktaydı.
II. Taliban Dönemi
Katar’ın El Cezire TV kanalında, 10.08.2021 sabah saat 06.30’da konumuzla alakalı çok değerli bir program izledim. Günlük hayatı mükemmel bir doğallık ve ustalıkla anlatıyordu: “Risking at all”. 15 yıl boyunca Pencşir Vadisi Aslanı Ahmed Şah Mesud’un komutasında savaşan, Haci’nin çerçilik macerasını anlatıyordu.
Haziran başlarında çekildiği tahmin edilen programda, nehirler hızla akıyor ve karlar damla damla suya dönüşüp nehre karışıyordu. (https://www.aljazeera.com/program/risking-it-all/2019/6/19/the-brave-merchants-of-wakhan-the-other-afghanistan)
Afganistan’ın Çin sınırındaki Badahşan vilayetine bağlı olan Wahhan koridorunda, sınır köylerine çerçilik yapmak için eski bir Rus kamyonuyla pirinç, tüp, lastik ayakkabı, kuru soğan, patates ve kaya tuzu parçalarını; keçi, inek ve tavukla takas ediyordu.
Mutluluktan uçan bir çocuğa verilen kırmızı renkli lastik bir botun fiyatı, 12 dolar iken yaşlılığı, dişlerinden anlaşılan bir keçinin fiyatı, 87 dolarla 100 dolar arasında değişiyordu. Dar, karlı, uçurum ve tuzaklarla dolu olan yolu, aşmaya çalışan kamyonun donan yakıtı ve arızaları da eklenen yolculuğun akşamında, dünyanın en fakir ve saf insanlarıyla; elle yenilen patates ve pirinç yemeğinde, sohbetin konusu günlük hayattı.
Çin sınırındaki Wahhan koridorunda, fener alayı gibi gökte akarcasına pırıl pırıl görülen, Dünyanın yıldızlara en yakın ve güneş paneliyle yanan tek ışıklı evinde, Hacı ve şoförü Nakıp’ın konuşması, Afganistan’ın geleceğini özetler mahiyetteydi. Çerçi Hacı’ya göre; “İnsanların Mars’a gitmelerine gerek yoktu. Burası zaten Mars’tı. Kızıl gezegende kaya ve tozlar varken burada da tozlar üzerimizde, dağlarda da daha iyi taşlar vardır. Bin yıl önce buradan akan medeniyet buraya sanki hiç gelmemişti. Oysa Mars’a giden araçlardan biri yan taraftaki Çin’den fırlatılırken; Mars’ı gezen diğer meraklı ise 20 yıldır bu ülkeyi bloklu taş çağına çeviren ABD’nin pahalı oyuncağı, dünyanın karşısına koltuğuna kurulmuş Webb Teleskobu milyarlarca ışık yılı uzaklıktaki yıldızların fotoğrafını çekmekte ve yuvasını yıktıkları insanları görmemektedirler. Zalim Rus ve Amerika madem uzayda idiler. Bu fakir ülkeden ne istiyorlardı?”
Son sorunun cevabı, İngiltere’nin Hindistan’ı korumak Rusların ise Sıcak Sulara inmek için kavga ettiği tampon bölge Afganistan, yani en az iki asır sürecek olan Büyük Oyun. Çünkü Afganistan, Asya’nın kalbidir. Burayı kontrol eden Dünyayı kontrol eder. Ülkeyi son yılda bu hale getiren ABD olmuştur.
11 Eylül 2001 tarihinde, İkiz Kulelere yolcu uçaklarıyla ABD içinden saldırılar yapıldığında, çok az insan; ABD’nin bunu, Soğuk Savaş sonrası dünya düzenini değiştirmek, Büyük Ortadoğu Projesi, ebedi imparatorluğu ve Yeni Dünya Düzeni kurmak için bir gerekçe olarak kullanabileceğini düşünüyordu. Lakin Washington’daki hesap Kabil’e uymamış, ABD’nin 20 yıldır Afganistan’ın işgal sürecinde kullandığı “Kalıcı Özgürlük Operasyonu (Operation Enduring Freedom) artık tamamen başarısız olmuş ve ABD de İngiltere ve Rusya gibi Afganistan’ı terk etmiştir. Hem de dostluk köprüsü değil; herkesi arkasında bırakarak, uçağına yapışanı aşağı atarak, havadan kaçıyordu. Özellikle 5 Mart 2020 yılında Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin Guantanamo ve Pakistan’dan Afganistan’a kaçırılıp akıbetinden hala haber alınamayan Dr. Afiyet Sıddıki ve on binlerce sivil katliamlarından dolayı. Afgan laneti onları da batırmıştı.
ABD’nin yabancı bir ülke toprağında başlattığı 20 yıl süren savaş boyunca, son ABD Başkanı Joe Biden, “Afganistan’da Amerikan güçlerinin varlığı süresince başkanlık yapan dördüncü kişiyim. İki Cumhuriyetçi, iki Demokrat başkan oldu. Bu sorumluluğu beşinci kişiye devretmeyeceğim.” diyerek, Obama döneminde başlayan (2011) ve Trump’la kesinleşen (2018) çekilme süreci böylece tamamlanmış oluyordu. Ancak Afganların savaşı yeni başlamıştı.
07.01.2001 tarihinde Afganistan’ın 11 Eylül bahanesiyle işgali, yirmi yıl boyunca ölen ve bombalanan on binlerce masum siviller, yoksulluk, dilini büyük oranda anlayabilmem, kültürel yakınlık ve doğduğum Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne insani benzerliği dikkatimi çekmişti. Bu nedenlerle, “11 Eylül Sonrası Değişen Dünya Dengelerinde Afganistan” başlıklı tezimizi Burhaneddin DURAN hocamla birlikte yazmıştık.
On bir gün içinde (04.08 - 15.08.2021) Afganistan, ABD’nin Bagram Üssü’ndeki silahları almadan kaçtığı ve kırsalın yüzde 80’ini kontrol eden Taliban’ın ilk kez bir eyaletin başkentini ele geçirdiği (Nimroz-Mezar-ı Şerif) Katar’ın Al Cezire TV’si birinci haber olarak veriyordu. Bir gün sonra ise Şibirgan, Kunduz ve Talukan dâhil bu sayının altıya çıktığı ana haberlerin ilk sırasında yer alıyordu. Haberlerde, güneyde Helmand değerli madenlerinin ve Çin sınırındaki Wahan koridoruna sahip kuzeydoğuda Badahşan’ın (burayı Taliban 2001’den önce dahi alamamıştı), Tahhar ve batıda Herat vilayet merkezlerinin de Taliban’ın şiddetli saldırıları altında olduğu ve ABD’nin 31 Ağustostan önce son kez B 52’lerden bomba yağdırdığı belirtiliyordu.
Bir gün sonra ise Çanakkale Boğazını seyrettiğim bir sabah vaktinde ise Çanakkale’den İngilizlerin kaçışı gibi ABD’nin 31 Ağustos’u dahi bekleyemeden, Kabil’deki öğle ezanına karışan silah seslerini, Taliban’ın dört taraftan Kabil’e girdiği görüntüleri ve Havalimanı çevresinde şiddetli çatışmaları TV’ler canlı yayınlıyordu. Yayında dev Çinuk Helikopterlerinin de art arda ABD elçiliğine iniş kalkışı ve elçilikten dumanlar görülüyordu.
ABD’nin en az 17 000 kişiyi tahliye ettiği (Bunları tıpkı 30 yıl önce Iraklıları Guam adalarına yaptığı gibi Afrika’da Uganda’ya bıraktığı görüldü) ve binlerce kişinin havaalanında sabahladığı her gün haberlerde veriliyordu.
İkindi civarında ise Kabil havaalanını basan binlerce ABD/NATO çalışanı Afganlı, 150 kişilik uçağa 650 kişi binmiş, uçakların üstüne tırmanan, iniş takımlarına asılanlardan bazıları da, havadan binaların çatısına düşüp feci şekilde can veriyordu.
Son ABD Askeri Afganistan’dan kaçarken Taliban savaşçıları eğlenmektedir.
Bütün bunlar bir günde olmuşsa da, gözümün önünde yirmi yıl önce, ABD ve NATO’nun, 11 Eylül saldırılarının müsebbibi olarak gösterdiği ve önce akıllı füzeler ve uçaklarla vurduğu, gariban Afgan halkı gelmişti. Allah’ın vaadi olan zafer ve sabır, azimli ve cesur Afgan halkına ibretli bir şekilde gelmişti.
Taliban, 2001 öncesinden de etkili ve hızlı bir şekilde Afganistan’a hâkim oluyordu. İtiraf ediyorum her sabah 5’te kalkmama rağmen Taliban’ın hızına yetişemiyorum. Taliban’ın ilerleyişi o kadar hızlı oluyordu ki; kafesinde uçmayı bekleyen ABD İHA’ları, Hint Helikopterleri bile Taliban’ın eline geçmişti.
Taliban’ın, Amerikan Hummer/Humvey jeepleriyle zafer dansı, adeta asfaltı ağlatmaktaydı. Hapisten çıkanların, Taliban militanların elini öptüğü, bunların aynı anda Taliban’a taze kuvvet olduğu, baldırı çıplak Taliban’ın ayağında hâlâ ayakkabı yoksa da bir elinde Rus Kaleşnikofu diğer elinde Amerika M16 ve M4 piyade tüfeklerinin olması da, bol ganimetli bir zafer ibretlikti. Böylece Taliban, 20 yıl öncenin intikamını almış ve II. Taliban devri başlamış oluyordu.
Kısaca, tarihi hep kitaplardan okuyorsak da yaşadığımız anın da bir tarih olduğu ve ABD’nin de İngiltere ve Rusya gibi yenilerek, Afganistan’dan arkasına dahi bakmadan kaçtığını canlı yayında gördük. Benim açımdan konunun sevindirici ve üzücü yanı bunu 18 yıl önceki tezimde yazmıştım. Bana göre Afganistan, Rus ve İngiliz İmparatorluğu gibi ABD’ye de mezar olacaktı. Ve oldu da. Hem de bunu canlı yayında izledim. Ancak geldikleri gibi gitmediler: Yüzbinlerce ölü, enkaz, uyuşturucu ve yontulmamış taş çağından kalma bir ülke bıraktılar. Ne de olsa demokrasi ve terör için gelenler, tek dişi kalmış Avrupa canavarlarının çocuğu idi. Ancak o da İngiliz, İskender ve Rus gibi yenilmişlerdi.
Son Bir Yılda Afganistan
Zaferden sonra durum güvenlik hariç iyiye gitmiyor. Öneri ve sahadan aldığım bilgiler ışığındaki düşüncelerimi maddeler halinde yazıyorum:
- Başta İslam ülkeleri olarak insanlık olarak, Afganistan’ın kurumsallaşmasına yardım edelim. Çünkü 40 yıllık işgalden sonra Afganistan devleti alfabede birinci sırada ise 210 ülkenin gerisindedir.
- Mevlana Paktı’nı aktif hale getirelim. Aksi takdirde cephede kazanılan savaş tencerede buharlaşır. Çünkü cephe savaşı küçük cihaddır asıl büyük cihad medeni hayatta yaşanır. Yıllarca dağdan başka hayat görmeyen adamların evliyalıkları kolaydır. Örneğin, Kabil’in fethinden önce burada yaşayan insanların da namaz kıldıklarını göre bazı Taliban mensupları çok şaşırmışlardır. Çünkü Taliban, Kabil halkını kâfir biliyorlarmış.
- ABD geçen hafta El Kaide’nin (El Kaidetül Cihat) kurucu lideri Eyman El Zevahiri’yi Kabil’de şehit etmesi, Taliban liderlerini de tedirgin etmiştir. ABD, tıpkı 11 Eylül’den önce yaptığı gibi nitelikle Afgan liderleri (Ahmet Şah Mesut gibi) öldürmektedir.
- DAİŞ markası altında adında Şii ve Sünni camilere yönelik terör saldırıları sürmektedir.
- Sadece silahlı cihad odaklı düşünen dünyadan habersiz bir yönetim bulunmaktadır ki; Taliban fiilen Hakkaniler ve Kandahariler olarak ikiye bölünmüş durumdadır.
- Taliban’a karşı savaşan eski askerlerin kurduğu Cepheyi Azadi, Paris mezunu Ahmet Şah Mesud’un oğluna bağlı Cepheyi Mukavemat ve eski Kabil komutanı Tacikistan’a kaçan genç komutan Sedat’ın bazı askerleri potansiyel çatışma güçleridir.
- Başkent’te ve yollarda güvenlik iyi durumdadır, bir yıl önce gündüz vakti insanların ellerinden çantalarını, telefonlarını ve çocuklarını dahi kaçıran çetelerden eser yoktur. Çünkü infaz, halka açık ve 3 kişinin şehadetine bağlı olup oldukça caydırıcıdır.
- Taliban dönemin başlamasıyla yaklaşık bir milyon memur boşa alındı ve kamu hizmetleri hala ciddi sıkıntılar yaşamaktadır.
- Günde en fazla 3 dolar kazanabilen halkın durumu kötüye gitmektedir. Buna Afganistan’ın dışardaki en az 30 milyar dolarına el koyan ABD’nin ambargosu eklenince durumu kötüye gitmektedir.
- Çin, maden yataklarına yatırım yapmakta ve Taliban’ı desteklemektedir.
- Afganistan’ın dışarda eğitimli kişilerine kamuda görevler kontrollü verilmekte hatta kuşkuyla yaklaşılmaktadır.
- Hayvancılık iyi ama tarım oldukça sınırlıdır.
- Son bir yılda uçaklarla Afganistan’a 2 milyar dolar para girişi olduğu tahmin edilmektedir.
- Enerji, yol, su, sağlık ve eğitim çökmüş durumdadır.
- Yaklaşık 50 000 kişilik bir güce sahip olan Taliban’ın İran ve Özbekistan sınırlarında çatışmalar yaşanmaktadır ki; Afganistan’a tamamen hâkim olan Taliban’ı resmi hükümet olarak BM’de hala kimse tanımıyor.
- Göç ve uyuşturucu üretimi düşmüşse de buna müptela nüfusun yüzde 20’sinin şartları vahim durumdadır. İş yeri ve tedavi merkezleri yetersizdir
Sonuç olarak küçük cihaddan büyük cihada geçen Afganistan’da durum iki üç yıl içinde düzelmezse tıpkı Irak’ın Saddam’ı araması gibi ABD işgali dahi aranır hale gelinebilir. Taliban’ın 1990 yıllarda doğuş sebebi de buydu. Bu durumu önlemek için benim üzerinde çalıştığım, Mevlana Paktı çalışmalarına destek olmamız; bizi ilk tanıyan ve bize her zaman sevgi ve saygıyla bakan Afgan halkına vefa borcumuzdur. (https://www.yenisafak.com/dusunce-gunlugu/afganistan-icin-insani-yardim-mevlana-pakti-3729090 )
Son olarak şunu da belirtmeden geçmeyeceğim: Afganistan’ın işgalinden 20 yıl sonra mağlubiyete, ABD adına imza atan Afgan asılı Zalmay Halilzad’ın, Doha’da, Guantanamo’dan serbest bıraktığı Molla Brader’le ABD adına mağlubiyet anlaşmasını imzalaması tarihin ibretlik sahnelerindendir. Ahir ömründe Batılı dünyası yıkıldı Zalmay’ın, çünkü mankurt olacağımıza aç sefil toprağımızda ölmek daha onurludur. Çünkü benzeri bir teklif on yıl önce ABD’de Kürtler adına bana yapılınca şiddetle reddetmiştim. Halilzad’ın hem dünyası hem de ahireti tehlikede görülüyor.
ABD’nin de İngiltere ve Rusya gibi imparatorluklar mezarlığına gittiğini, 20 yıl sonra da olsa canlı yayında bana gösteren yüce Allah’a, kâinatın zerreleri adedince şükür ediyorum.
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.