Yalburt Hitit Su Anıtı; Konya’nın Ilgın ilçesinin 23 km kuzeybatısındaki Çobankaya mahallesi sınırları içerisinde yer alan Yalburt yaylasında yer almaktadır.

1970 yılının Eylül ayında zengin su kaynağın sularını borularla çevre köylere götürmek için Yol Su Elektrik İşleri (YSİ) Genel Müdürlüğü’nün yaptığı sondaj ve kanal çalışmalarında hiyeroglif yazıtlı kesme taş bloklara rastlanılmıştır. Daha sonra Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi Müdürü Raci Temizer başkanlığında 1970-1975 yılları arasında kazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir.

Burada tespit edilip ortaya çıkarılan ve onarılarak yeniden kurulumu (rekonstrüksiyon) gerçekleştirilen mimari anıt, daha sonradan anlaşıldığı üzere, Hitit İmparatorluğu’ndan bilinen en önemli yazıtlı anıtlardan biridir. Hitit Kralı IV. Tudhaliya’nın Güneybatı Anadolu’ya, özellikle de Likya bölgesine yaptığı askeri seferleri destanlaştırarak Luvi hiyeroglifleri ile kireçtaşı bloklar üzerinde anlattığı kutsal pınar anıtıdır. Yalburt Anıtı’nın ortaya çıkması ve yayınlanarak arkeoloji ve eskiçağ tarihine kazandırılması ile birlikte, bu çalışmalardan çok önce, 19. yüzyıl sonlarında, bir Avusturya-Macaristan heyetinin bölgeye yaptığı araştırma gezisinde aynı bölgede tespit edilen bir başka Luvice yazıtta bilinmektedir.

Havuzun iç cepheye bakan yüzeyinde Luvice yazıt ile süslenmiştir. 13 m uzunluğunda ve 8 m genişliğinde olan havuzu oluşturan blok taşlar kireçtaşından yapılmış olup, 20 kireçtaşı bloğun duvarlarının en üst sırasını oluşturan kısımda yazıt bulunmaktadır. Yazıtın ilk bloğunda Kral Tuthaliya adı, kanatlı güneş simgesi ile birlikte açıkça görülmektedir. Blokların çoğu aynı yerde geç devirlerde inşa edilmiş yapılarda kullanılmış olarak bulunmuştur. Tuthaliya‘nın savaşlarından ve başarılarından bahsetmektedir. Anıt, büyük ihtimalle Hititlerin diğer su anıtlarına (Eflatunpınar) benzer şekilde bir havuz veya su rezervuarı olarak yapılmıştır.

Yalburt Anıtı’nın 20 kilometre kadar güneyinde Kadınhanı’nın Köylütolu Yayla Köyü tarla arazisi içinde, M. Sokolowski adlı Polonyalı filolog tarafından 1885 yılında tespit edilip yayınlanan Hiyeroglif Luvice Köylütolu yazıtı, bugün Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde muhafaza edilmektedir. Kireçtaşı bir su teknesi üzerine işlenmiş olan Köylütolu yazıtı, Yalburt Anıtı ile ilişkilendirilmiştir.

Tarihsel çerçevede düşünüldüğünde, MÖ 13. yüzyılda Hitit Kralı IV. Tuthaliya’nın Yalburt Anıtı’nda, Lukka, Nipira, ve Kuwakuwaluwanta ülkelerine yaptığı seferlerden söz açarken kullandığı zafer sözü, sert askeri dil, Hitit ordusunun Güneybatı Anadolu seferlerine bu askeri yoldan gittiğine ve Ilgın Ovası ve çevresinin bu rota üzerindeki kilit rolüne işaret etmektedir.

2010 yılından beri bu bölgede sürdürülen, kültürel peyzaj tarihi araştırma çalışmaları; arkeolojik yüzey araştırması, mimari belgeleme, jeomorfoloji ve sözlü tarih yöntemleri ile sürdürülmektedir. Fakat günümüzde bakımsız durumda olan anıtın acilen çevre düzenlemesi yapılarak koruma altına alınması ve mümkünse blokların replikaları ile değiştirilmesi gerekmektedir. Çevre ve peyzaj düzenlemeleri yapılarak, anıtın kültür turizmine açılması Konya ve bölge açısından önemli gelişim olacaktır.