* Ramazan ayının 3.günü. Yaklaşık 4 hafta süreli ayın durumuna göre 29 gün-30 gün yapılan ibadet. Başka insanların hayatlarını anlamamız için kendi hayatımızdan simülasyon yardımıyla başka hayatları kolayca anlamamız gerekiyor. Genel olarak yaşadığımız hayatı sorgulamayan, hayatın kendisinin para kazanmak ve biriktirip ölmek olduğunu zanneden insanlar çoğunlukta. Dünyanın simülasyon olduğunu zanneden kesim bu kesim. Diğerler insanların sadece bu insanlara hizmet etmesi gerektiği gibi mantıkları var.

* Batıdaki din düşüncesinde, İnsan-Allah-Doğa üçlemesinde sadece birini diğerlerinden öne çıkarma mücadelesidir. Teknoloji gelişince bu dengede; birinin lehinde değiştirilmesi değil üçünün de iptal edilmesine çalışılmakta. Makine-zekânın egemen olduğu yani hastalığı yenmiş ve bilgisayara bağlanmış, çiplenmiş veya ölümsüzleşmiş avatarlaşmış insan modellerinin olduğu hayatta İnsanın da Allah’ın da Doğanın da iptal olma olasılığı yükselmiştir. İnsanlar, teknolojiye daha bağımlı hale geldikçe yakın gelecekte insan için teknolojik canavarlaşma da olabilir. Mantık temelli felsefi ve kültürel bir hareket olan trans hümanizm, temel olarak bilim ve teknolojiyle insanın durumunu geliştirme imkânı ve arzusunu onaylar. Trans hümanist ideoloji, bazı tekno-bilimcilerin dinî veya ekolojist çalışmalarına kaynaklık etmektedir. Trans hümanistler, hayatı teşvik eden ilkeler ve değerler kılavuzluğunda bilim ve teknolojiyle mevcut insan formunun ve sınırların ötesinde akıllı hayat evriminin hızlandırılması ve devamını araştırır. Bu maksatları gerçekleştirmede hastalığın ortadan kaldırılışı, ömrün uzatılması veya bilincin makinede yaşatılması gibi çabalar ve çalışmalar önem arz etmektedir. Gerçekçi konuşulduğunda çok uzak olmayan bir gelecekte insan bedenin; genetik mühendislikle makineler, imgeler ve biyolojik olmayan veya mekanik uzuvlardan yapılması tasarlanmaktadır. Gelecekçi bir perspektife yakın olan trans hümanizmde Allah veya Allahların rolü yoktur. Zaten kusurlu yaratımın nedeni olan Allah’a ihtiyaç olmayacağı gibi bio organizmadan siber organizmaya dönüşmüş olana insanın netliği ve siber insana dönüşmüş olan insanın yaşadığı mekânın dönüşmesiyle doğanın netliği ve varlığının geleceği birçok tartışmayı içerecektir. Batı düşüncesi ve transhümanizm-posthümanizm bağlamında yaptığım okumalar bir felsefeci olarak sürece mesafeli olmam ve eleştirel yaklaşmam gerektiği neticesini doğuruyor.

* İnsanlar, yapay zekâ uygulamalarının ve dijital hizmetlerin en büyük tüketicileri haline geldiler. Din dijitallik ve dinin online yaşanırlığını yani dijital din kavramını ortaya çıkardı. Dijital teknolojiler; dinî otorite biçimlerini, genellikle hiyerarşik iletişim biçimlerine gömülü olan geleneksel inanç doktrinlerin etki alanlarını bozar ve değiştirir. İnternet veya popüler medya türlerinde dinin tebliği, dinî sembol ve görüntülerin dijital bağlamlarda yönetilmesi, yorumlanması ve paylaşılması imkânı olduğu gibi dinin orijinal bağlarının gevşeme ihtimali de vardır. Din ve dünya görüşünü değiştiren internet yani dijitalleşme, insanların imanlarının oluşumunda en önemli yollardan biri olacak gibi görünüyor.

* Sonuç olarak, Allah'ın sonsuz sayıda evren yaratma olasılığı simülasyon hipoteziyle ilgili bir endişeye yol açmakta. Bu hipoteze göre, içinde yaşadığımız evren doğrudan ya da anlık olarak Allah tarafından değil, başka evrenlerin sakinleri simülatörler tarafından yaratılmıştır. Dolayısıyla böyle bir kozmolojide Allah’ın evrene müdahalesi sorgulanabilir. Ancak burada akılda tutulması gereken nokta, tüm simüle evrenler serisinin nihayetinde Allah’ın yaratma eyleminin bir sonucu olduğudur. Pek çok şeyin çeşitli yollarla varlığa geldiğini gözlemliyoruz. Ancak Allah’ın nihai yaratıcı olduğu düşünüldüğünde, tüm bunlar Allah'ın yaratma planının bir parçası olarak anlaşılabilir. Simüle evrenlerin doğrudan nedenlerinin başka varlıklar gibi görünmesi bu durumu değiştirmez. Çoklu evrenler ve çoklu simülasyonlar ifadesinin, özellikle de semavi dinlerin varlığını yok ettiğini ileri sürenler olsa da, bu çok anlamlı bir ifade değildir. Çünkü Allah isterse birden çok dünya yaratabilir. Allah’ın hikmetinden sual olunmaz. Dolayısıyla birden çok simülasyonun oluşması Allah'ın varlığına, yaratmasına, hesaba çekmesine, dünya ve ahiret dengesi oluşturmasına sorun çıkarmaz. Çünkü çoklu evrenlerde yaşayanlar sadece kendi evreninin içerisindeki davranışlarından sorumludurlar. Dolayısıyla biz simülasyon dünyasında bir dinin var olabileceği düşüncesini savunabiliriz. Dinlerin doğruluğu bir yana, insan her zaman kendisine bir yaratıcı bulma eğilimindedir. Sonraki zamanlarda yapay zekânın ilerlemesi ve yapay süper zekânın ortaya çıkışıyla birlikte yeryüzünde yeni ve farklı dinler ve Allah tasavvurları da ortaya çıkabilir. Biz burada herhangi bir inancın savunusundan çok, simülasyon ya da yapay zeka çağında inancın imkanını tartışıyoruz. Durum şunu gösteriyor ki, insanoğlu kendisine her zaman ve her koşulda bir inanma zemini oluşturacaktır.