Hayatın akışı içerisinde birey, topluluk ve milliyetler gerek kendi iradeleri, gerekse kendisi dışında gelişen hadiseler karşısında geliştirdiği tutum ve davranışlarla hakiki kimliklerine erişirler. Söz konusu unsurlardan ister kişisel, isterse kitlesel nitelik taşıyanlardan hiçbirisi başarısızlık kavramıyla anılmak istemediği gibi onu çağrıştıracak durumlardan da uzak durma gayretinde olur. Birçoğu bu anlamda kamufle olma yöntemleri geliştirmekten geri durmaz. Oysa, hukuk anlayışı içerisinde önemli olan nihaî karardır. Nihaî kararı toplumsal hafıza dediğimiz kültürel durumdan çıkartabiliriz. Dede Korkut, Ertuğrul Gazi, Selçuk Hatun, İzzettin Keykavus, Cem Sultan, Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Abdullah Cevdet, Cevat Rifat Atilhan, Refi Cevat Ulunay, Nurettin Topçu, Muhsin Ertuğrul, Abdullah Mahir Erkmen, Osman Turan, M. Fahrettin Kırzıoğlu, Abdurrahim Karakoç, Hasan Celal Güzel gibi şahsiyetleri örnek verebiliriz.

Bilindiği üzere insan doğar, yaşar ve ölür. Çok beylik bir ifade olarak tekrarlanan hususun milyarca farklı numunesi bulunduğu biliniyor. Bazıları krediyi en başta kullanıyor, bazıları çok sonraları buna erişebiliyor çoğunluğu da mevcudiyetini dahi hayal edemiyor. Böylesine karmaşık kalabalıklığın arasından sıyrılanların de ekserisi muvaffak olduğu her şeyi normal ve sıradan görüyor. Nam söylemek ayrı, nam bırakmak ayrıdır. Nihai karardan anlaşılması gereken de budur.

Bir taraftan akademik diğer taraftan da sanatsal kimlikle hareket etmek durumunda kaldığımız disiplinimiz gereği bireyin hayatının tamamı ya da toplumun yararı açısından değerlendirmeler daha fazla öne çıkmaktadır. Ardına bakmaksızın yürüyenlerin çoğu ne gibi bir değer ifade ettiklerinin farkında dahi olmayıp esasen buna önem de vermemektedirler. Ancak toplumsal hafıza olarak ifade edilen saha er ya da geç bu hususu gün yüzüne çıkarmakta tereddüt göstermemektedir. Sineğin kanadından kazanım sağlamaya çalışanlar ile gündelik yaşayanların algısı onlara yetişememektedir. Karşılaştırmak dahi mümkün olamamaktadır. Asırların araya girmesi kaydın ve devamlılığın ana unsuru yazıya alınmaması, sosyal mühendislik projelerinin yürütülmesi, makam endişeleri ve daha nice engeller ile engellemeler onların istikametini değiştirememektedir. Zira nihaî karar katî bir değer taşımakta, ilgi alanına dahil olan herkesi bağlamakta ve yönlendirmektedir.

Toplumsal hafıza bilhassa yol ayrımlarında kendini açığa vurmakta üzerinde değerlendirme izni vermektedir. Televizyon kanal sayısının süratle artmasının ardından hedef kitlenin ilgisini yakalayabilme artık çok kolay da değildir. Bu hususta son çeyrek yüzyılda söz konusu alana yöneldiğini söylenebilir. Aile, dönem, şiddet gibi dikkat çeken endişe ile takip edilen konularda da mesafe nihai karar merkezli olması kaçınılmaz görünmektedir. Çünkü onun beslenme kanalları açık bir şekilde beşeriyetin gözleri önünde durmaktadır.