"Rabbimiz ve koruyucumuz olan Allah’a hamd ve senalar olsun" Harezmi

Her seçim zamanında bazı siyasetçilerin matematiksel hesaplar yaptığına şahit olduk ve bu hesapları da çoğu zamanda espri konusu olmuştur.

Ancak 14 Mayıs 2023 seçimlere az bir zaman kala bilinen bir gerçek var ki matematiksel hesaplarını iyi yapanlar bu seçimden başarıyla çıkacaklardır. Bu ifademizin sebebi seçimde elde edilecek oylara göre mecliste alınacak sandalye sayıları ve kazananları yine matematiksel hesapların belirleyecek olmasıdır.

Cumhurbaşkanı seçimi matematiksel olarak gayet anlaşılır şekildedir. Genel oyla yapılacak seçimde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday, Cumhurbaşkanı seçilir. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci pazar günü ikinci oylama yapılır. Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy almış iki aday katılır ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday, Cumhurbaşkanı seçilir.

Yalnız Milletvekillerinin seçimi kazanması için durum biraz farklı. Onlar için Matematiğin farklı bir yüzü devreye giriyor. Teşbihte bulunursak seçim sonuçları kimileri için matematikçi Galois’in hayallerindeki gibi kalabilir.

D’Hondt sistemi belki ilk defa duyanlar olsa da ülkemizde de seçimin sayısal sonuçlarını ve kaderini belirlemeye devam ediyor.

Belçikalı hukukçu ve matematikçi Victor D'Hondt tarafından 1878'de tasarlanmış bu nispi temsil hesaplama yöntemi hakkında çoğu kişi/seçmen bilgi sahibi değildir desek yanılmış olmayız.

Ülkemizde sayılı birkaç seçim dışında– bütün milletvekili genel ve ara seçimlerinde bu bahse konu olan, günümüzde de yürürlükte olan d'Hondt sistemi uygulanmıştır.

Üye sayısı belirli olan meclis veya parlamentolar için kullanılan bu sistemde seçim sonuçlarına göre, partilerin aldığı oyların toplam sayısına göre sandalyeler belirlenmektedir. Bu sistem belirli bir partinin aldığı oy sayısının, kalan sandalye sayısına bölünerek, art arda bütün bölümlerin karşılaştırılması yoluyla sandalyelerin dağıtılmasına imkan sağlar.

Bu sistemde, ilk sandalye beklendiği gibi en yüksek oya sahip parti veya adaya verilir. Sonraki sandalyeler, parti veya adayların bölüm sonuçlarına göre sırasıyla dağıtılır. Her bölümde, bir parti veya adayın aldığı oy sayısı, o partinin ya da adayın bir sonraki bölümdeki sandalye kazanma şansını azaltır.

Bu açıklamalar ışığında ittifaklara dahil olan partilerin ortak liste ile seçime girme gayretlerini de anlaşılır kılmaktadır. Ancak yapılacak bu seçimde ittifak yapan partiler kendi listesiyle seçime gireceklerinden dolayı ittifakın toplam oyları değil, partilerin oylarına göre milletvekilleri belirlenecektir. Bu durumda ittifakta yapsa partiler milletvekili çıkaracak oya ulaşamazsa seçmen oyu yine boşa(!) gitmiş olacak. Avantajı nedir? Sorusunun cevabı da ittifak %7 barajını geçerse partilerinde barajı geçmiş olmasıdır. Bir örnekle açıklık getirelim.

7 milletvekili çıkaracak bir seçim bölgesinde X Partisi 60.000, Y Partisi 25.000,

Z Partisi 14.000 oy almış olsun. D’Hondt sistemine göre dağılım aşağıdaki gibi olacaktır:

Bu sistem düşük oy oranına sahip partilere ve adaylara dezavantaj sağlarken büyük partileri ve vekil adaylarını avantajlı duruma getirebiliyor. Mecliste çok sayıda partinin olmasının da önüne geçiyor. Avantaj gibi görülse de temsil açısından bir eleştiri konusu yönü de bu durum olabiliyor.

İnsanın doğru seçim yapabilme imkânı önemli bir kazanımdır.

Her seçim beraberinde kaybedenleri de barındıracaktır. Yalnız kazanan her daim başta ülkemiz insanı ve insanlık olsun.

Seçimin hayırla sonuçlanması için dikkat edilecek önemli bir konuda, sosyal medyanın gizli algoritmalarına kapılmadan, “Cambridge Analytica” skandalında olduğu gibi siyasi tercihlerimizin manipüle edilmesine de fırsat sunmamak gerekir.

Her konuda seçim yaparken gerçekten de manipüle olmadan seçim yapmanın kolay olmadığı bir dünyadayız.

Seçmenler, matematiksel olarak seçim sürecini doğru okunmazsa ve oyunu doğru kullanmazsa zaten sistem öncesinde ne seçeceğimizi belirlemiş oluyor gibi…

Yazının başında yer alan “Algoritma şöyle diyor” diyen Harezmi’nin duasının da hayat bulacağı bir seçim temennisiyle.