Çift Başlı Kartal
Orta Asya'da çift başlı kartal nazarlık, tılsım, aydınlık ve güneş sembolü olarak işlenir. ...
Artuklu sikkelerinde ve Anadolu'daki Selçuklu yapılarında kullanılan çift kartal simgesi surlarda, cami ve medreselerde, saraylarda; koruyucu ve hakimiyet sembolü olarak ve kötü güçlerden koruyucu olarak kullanılmıştır.
Dünyanın henüz yuvarlak olduğu keşfedilmeden önce insanlar yeryüzünün sonsuz bir düzlük olduğuna inanırdı. Her medeniyet farklı zamanlarda varlığını bununla birlikte yaradılışını sorguladı. Doğada bulunan hayvanlara ve canlılara farklı anlamlar yüklediler, mitler oluşturdular. Bunlar arasında kendinden sonra da geçerliliğini koruyan ve pek çok ulusu etkileyen kartal, her yeri görebilmesi nedeniyle tanrısal bir anlam yüklenen bununla birlikte iki başı ile doğuya ve batıya hâkimiyeti sembolize etmesiyle bilinir.
Çift başlı kartalın anlamı şu ikiliklerle ifade edilir. Geçmişten geleceğe ezelî ebedî varoluş, doğu ve batı üzerinde hükümranlık ve tanrısal güçten alınan meşrû yetkiyle dünyevî olan üzerinde belirleyici olma hakkı. Tüm bunlar kartal mitinde yekvücut olur.
Orta Asya Türk inancına göre, insanlara gökyüzü ve yeryüzü yolculuklarında refakat eden koruyucu varlıklar kuş şeklindedir. Türkler kılıç kabzalarında bozkurt, at ve çift başlı kartal kabartma figürlerini kullanmışlardır.
Aynı zamanda Attila’nın ordusunun sancağı üzerinde Bozkurt ile beraber kartalın da var olduğu bilinmektedir. Bu figüre Hititler’in Alacahöyük ve Yazılıkaya’daki çift başlı kartal kabartmalarına da yer verilmiştir.
Selçuklu Devlet armasında da çift başlı kartal sembolü kullanılmış hatta günümüzde Selçuklu kartalı olarak adlandırılmıştır. Türk halılarında en çok kullanılan canlı figürü kartaldır. Selçuklular zamanında yapılan Döner Kümbet(Kayseri), Hüdavent Hatun Türbesi(Niğde), Çifte Minareli Medrese (Erzurum), Yedi Kardeş Burcu(Diyarbakır) gibi mimari eserlerde çift başlı kartal figürü kullanılmıştır.
Çift Başlı Kartal sembolü Selçuklu ile birlikte, Orta Asya kültüründen göçler ve fetihler sayesinde tüm Dünya’ya taşınmıştır.
Orhun yazıtlarında söylenen duada da kartallara gönderme bulunmaktadır.
“Halkınızı değerli evlâdınızdan, tay gibi oğullarınızdan daha iyi besliyor idiniz. Uçup gittiniz. Göklerde de hayattaki gibi olasınız. (Talat Tekin, Orhun Yazıtları, Simurg Kitabevi, s.53.)
Buradaki temenni, yukarıya, öteki âleme gittiğinizde de ulusu koruyan, yüceltenlerden olunuz anlamındadır ve göğe yükselen kahramanların, bu dünyadakileri korumaya devam edeceği inancını yansıtmaktadır.
Bu arada; çift kartal motifinin, Bizans’lılar tarafından da kullanıldığını görüyoruz. Bu motif, Bizans’ta: devlet ve kilisenin, tek bedende, bir arada tutulup yönetildiğini simgelemekteydi.
Selçuklular hem doğu hem batı hakimiyeti için bu sembolü tercih etmiştir, hiç bir bölgeye yüz çevirmeyen devlet politikası uygulamak istemiştir,
Anadolu Selçuklu devleti bu sembolü daha fazla yaygınlaştırmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu bu sembolü çok tercih etmemiştir. Bir çok Osmanlı padişahı belirli hayvanları figürleri kullanmış olsada Osmanlı devlet figürü 18. yüzyılda netlik kazanmaya başlamıştır ve hayvan figüründen daha çok hilal güneş ay ok gibi semboller tercih etmiştir.
Ve Osmanlı sembolü en son Abdülhamid döneminde yerine oturmuştur.
