Konya’nın kalbindeki hançer: ŞÜKRAN MAHALLESİ -3-

Şükran Mahallesi’ndeki kazıda Selçuklu döneminden kalma hamam yapısı ve yazılarının bir kısmı okunabilen kaideye ait olduğu düşünülen mimari parça bulundu

SELÇUKLU DÖNEMİ HAMAM YAPISI

Şükran Mahallesi kazısında, kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu yapının temel izleri ve duvar kalıntıları, su kanalları ve pişmiş topraktan su künkleri (pöhrenk) ve bir mekân içerisinde göbek taşı tespit edilmiştir. Yapının beden duvarlarında boyutları 0,30-0,50 m ve 0,15-0,30 m arasında değişen iç ve dış kısımlarda düzgün kesme Sille taşları, aralarda ise moloz taş kullanıldığı ve taşların birleştirilmesinde kireç harcı tercih edildiği görüldü.

Raporda Türk hamamlarının inşa edildikleri yere, döneme, hamamın boyutlarına, tek ya da çift hamam olma durumuna göre değişiklik gösterebilen soyunma yeri (soyunmalık/camekân), aralık, ılıklık/soğukluk, sıcaklık, halvet, su deposu ve külhan gibi çeşitli birimlerden oluştuğu vurgulanarak şu ifadelere yer veriliyor: “4,20 m çapında bir göbek taşının bulunduğu kare planlı mekân hamamın sıcaklık bölümü olmalıdır. Ancak sıcaklığın alt kısmında yer alması gereken cehennemlik/hypocaust olarak tanımlanan ısıtma sistemi tespit edilememiştir. Yapıda duvarların üzerine ve göbek taşının altına devamlılık arz etmeyen içten içe 0,8 m ve dıştan dışa 0,12 m çapında su künkleri yerleştirilmiştir. Göbek taşının kuzeyinde 0,80x0,70 m ölçülerinde yanık tabakası görülen bir ocak nişi tespit edilmiştir. Ancak mevcut izlere göre yapının külhan ve su deposu bölümleri sıcaklığın doğu cephesinde yer almalıdır. Göbek taşının güney bölümünde halvet odası olarak düşünülen bir bölüm yer almakta ve bölümün kuzeyinde yıkanmak-dinlenmek için yapılmış oturma sekileri görülmektedir. Bu sekiler ortalama 0,62x2,42 m ölçülerindedir. Hamam yapısının kuzey batısında eklenen birbirine bitişik olarak yapılmış mekanlar da tespit edilmiştir

Mevcut temel izlerinin düzenli bir dağılım göstermemesi ve aynı zamanda hamamın bulunduğu alanın batısında yer alan ve dört ayrı mekândan oluştuğu mevcut duvar izlerinden anlaşılan ayrı bir yapı grubu sebebiyle hamamı oluşturan bütün mekanları tam olarak tespit edilememiştir.”

Su Kanalları ve Künkler

Şükran Mahallesi kazısında bulunan su sevkini sağlayan künklerin yolu-yatağı olan su kanalları, hamam yapısının içinde bulunan göbek taşının kuzey batısında yer alıyor. Düzensiz kesme taş ve moloz taşlardan oluşturulmuş su kanallarının içten içe ortalama ölçüsü 0,35 m dıştan dışa ortalama ölçüsü 0,81 m. Bu kanallardan geçişi sağlayan künkler aracılığı ile istenilen yere su taşınmaktadır Bu kanalların güney batısında 0,69x2,18 m ölçülerinde olan ve devam ettiği düşünülen koridorun zemini 0,26x0,31 m ölçülerinde 7 sıra halinde 19 parçadan oluşan pişmiş topraktan oluşan tuğlalar ile döşenmiş.

İşlevsel fonksiyonları birden fazla olan pithoslarda yanık izlerine rastlanmış ve bu sebepten ötürü tandır/ocak olarak değerlendirildi.

Tandır/Pithos

Bilimsel makalede, tandır ile ilgili ise özetle; “Selçuklular hayvanların karaciğer, kalp, böbrek, baş, işkembe ve bağırsakları gibi sakatatlarını da genellikle tandır ocaklarda (taş veya kilden yapılmış) pişirerek tüketmişlerdir. Bu dönemde Orta Asya’dakine benzer şekilde arpa, yulaf, çavdar ve buğday unundan fırında veya tandırda etmek olarak adlandırılan somun, bazlama ve yufka ekmekler yapılmıştır. Şükran kazısında bulunan tandırlarla benzer olarak bu işlevi gören tandır/ pithoslar, Türbenin güneybatısındaki mutfak bölümünde iki tane yan yana, Hamam yapısının bulunduğu mekânda zemin döşemeli alanın hemen güneybatısında üç adet yan yana bulunmaktadır . Ağız çapları 0,97-0,98-1,04 m olan pithosların üzerinde yanık izleri görülmekte olup tandır/ocak olarak kullanılmıştır.  Bunu daha önceki Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde kullanılan yapılardan ve kullanım işlevlerinden bilmekteyiz.” İfadeleri kullanılıyor.

YAZITLI MİMARİ PARÇA:

Prof. Dr. Ertekin M. Doksanaltı ve Doç.Dr. Mustafa Çetinaslan kazılarda tespit edilen yazıtlı mimari parçaya ilişkin ise, “Kuzey Güney Doğrultulu Apsis/Niş ve Batma Bölümü’nün doğusunda orta aksta ele geçmiş fragment sol yönden kısmen korunmuş, diğer yönlerden kırık, yeniden kullanım için kertilmiş. İkincil kullanım ve tahribat nedeniyle yazıt taşıyıcının orijinal işlevi tanımlanamamaktadır. Büyük olasılıkla bir kaideye aittir. Mimari parçanın ölçüleri 0,97x0,72 m ve yüksekliği 1,14 m’dir. Mimari parçanın üzerinde çapı 0,24 m yüksekliği de 0,15 m olan bir oyuk görülmektedir. Mimari parçanın üzerinde yer alan oyuğun kuzey ve güney kanadında hatıl boşluğu olduğunu düşündüren muhtemel sonradan açılmış iki kanal görülmektedir. Bu kuzey ve güney kanallarının ortalama ölçüleri 0,14x0,34 m’dir.

Taş üzerinde 10 ya da 11 satır yazıt bulunuyor. Mimari bloğun yazıtlı olan cephesinde solda 4 sıra, sağda 5 sıra, altta 10 satır yazıt görülmektedir. Yazıtın harf yüksekliği; 0,5 m, harf aralığı; 0,1 m, ortalama harf genişliği; 0,5m, satır aralığı; 0,3 m’dir. Mimari bloğun en üst kısmının sağ bölümünde harf izleri var gibi görünmektedir. Bu durumda adama işi imparator dışında bir de tanrı/tanrıça ile ilişkili olabilir zira adı imparatordan önce yazılabilen yalnızca tanrı/tanrıçalardır. Yazıtın 2 – 5. satırları okunabilmektedir. Buna karşın Hadrianus’a adanan şeyin niteliği (olasılıkla kaide tarafından taşınan bir heykel) ya da adama işini yapan kişi veya kurum henüz tespit edilememiştir.

Bu alandaki fonksiyonu tam olarak anlaşılamayan ve üzerinde yazıt bulunan mimari bloğun en az 2 kez yeniden kullanılmış olması kuvvetle muhtemeldir” örüşüne yer veriyor.

 “İmparator Hadrianus’a Adak Yazıtı” şeklinde kayıtlara geçen mimari parçadaki yazıların tercümesi ise, “Merhum Traianus Parthicus’un oğlu, merhum Nerva’nın torunu, İmparator Caesar Traianus Hadrianus Augustus’a [ - - - - - ]” şeklinde.

Yarın: Selçuklu Dönemi Türbe/Kripta Yapısı