Merhaba değerli dostlar ATATÜRK diyor ki! “Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat, insanlığı şaşırtacak bir mahiyet alır.” Ve bu hafta bir yazısı dizisi ile sizlere merhaba demek istedim yer yer efsaneler ve gerçekten alıntı hikayeler ile sizlere Göbekli Tepe’yi anlatmak istiyorum. Evet değerli dostlar bildiğiniz üzere ben senelerini okumaya adamış bir babanın okuma sevdalısı bir kızıyım şuan için Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi anabilim dalında Tezli Yüksek yapmaktayım tarımın ilk tarihini okumak için başladığım bu yazı dizisine efsaneler ve hikayeler ile devam etmek istedim.

Göbekli Tepe, insanlık tarihinin en eski tapınak komplekslerinden biri olarak kabul edilir ve Homo sapiens’in* kültürel ve toplumsal gelişimi hakkında önemli bilgiler sunar. Göbekli Tepe, Türkiye'nin Şanlıurfa iline yaklaşık 12 kilometre uzaklıkta yer alır ve 1963 yılında İstanbul ve Chicago Üniversiteleri'nin ortak bir projesi sırasında keşfedilmiştir. Ancak, 1994 yılında Alman arkeolog Klaus Schmidt'in bölgedeki kazılara başlamasıyla gerçek önemi anlaşılmıştır. Schmidt ve ekibi, burada dünyanın bilinen en eski ve en büyük tapınak komplekslerinden birini ortaya çıkarmıştır. Bu yapılar, M.Ö. 9600 ile 8200 yılları arasında inşa edilmiştir ve Göbekli Tepe’yi tarım devriminden önceye tarihlendirmiştir.

Göbekli Tepe, Homo sapiens'in avcı-toplayıcı yaşam tarzından yerleşik hayata geçiş sürecine ışık tutar. İnsanların bu dönemde henüz tarım yapmadıkları düşünülürken, böylesine büyük ve karmaşık bir yapı inşa etmeleri, sosyal organizasyon ve iş birliği yeteneklerinin oldukça gelişmiş olduğunu gösterir. Göbekli Tepe'nin inşası, Homo sapiens'in dini ve ritüel ihtiyaçları için büyük bir toplumsal çaba harcadığını ve bunun da sosyal yapılarının karmaşıklığını ortaya koyar.

Göbekli Tepe, büyük T şeklindeki dikilitaşlarla ünlüdür. Bu dikilitaşlar, 5.5 metre yüksekliğe ve 10-20 ton ağırlığa kadar ulaşabilir. Üzerlerinde çeşitli hayvan figürleri (yılanlar, tilkiler, yaban domuzları, kuşlar) ve soyut semboller yer alır. Bu figürler ve semboller, Homo sapiens'in sembolik düşünce ve sanatsal ifade yeteneklerini gösterir. Ayrıca, bu yapıların inşası ve süslemeleri, Homo sapiens'in taş işçiliği konusundaki yetkinliğini ortaya koyar.

Göbekli Tepe'nin dini bir merkez olduğu düşünülmektedir. Avcı-toplayıcı grupların belirli dönemlerde burada toplanarak ritüeller gerçekleştirdiği, bu süreçte sosyal bağlarını güçlendirdiği ve bilgi alışverişinde bulunduğu varsayılır. Homo sapiens’in sosyal örgütlenme, inanç sistemleri ve kültürel uygulamaları hakkında önemli ipuçları sağlar. Göbekli Tepe, yerleşik hayata geçiş ve tarımın başlangıcı için bir katalizör görevi görmüş olabilir. Ritüel etkinlikler, insanların burada daha uzun süre kalmasına ve nihayetinde yerleşik bir yaşam tarzına geçiş yapmasına yol açmış olabilir.

Göbekli Tepe, Homo sapiens'in zihinsel ve toplumsal evriminin bir kanıtıdır. Bu yapı, insanların yalnızca hayatta kalma mücadelesi vermediğini, aynı zamanda sembolik düşünce ve sosyal organizasyon yeteneklerini de geliştirdiklerini gösterir. Göbekli Tepe, Homo sapiens'in karmaşık düşünme, planlama ve iş birliği yapabilme yeteneklerinin bir sonucudur ve bu yetenekler, modern toplumların temellerini oluşturur.

Göbekli Tepe, Homo sapiens’in kültürel ve sosyal evriminde önemli bir aşamayı temsil eder. Bu antik tapınak kompleksi, insanların ritüel ve dini ihtiyaçları için büyük çabalar harcadığını ve bu süreçte toplumsal bağlarını güçlendirdiğini gösterir. Göbekli Tepe, Homo sapiens'in avcı-toplayıcı toplumdan yerleşik hayata geçiş sürecini ve bu sürecin toplumsal dinamiklerini anlamak için benzersiz bir arkeolojik alandır.

*Schmidt, K., 2007, Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alanı. Göbekli Tepe. En Eski Tapınağı Yapanlar, (Çev: R. Arslan), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, Resim 7, s.93.

*Not: Homo sapiens ne anlama gelir? "Homo sapiens" ("insan") terimi Latince "bilge" veya "zeki" anlamına gelen sapiens (wise) kelimesinden gelir. "Sapiens" ise "bilge olmak, bilmeye cesaret etmek" anlamına gelen "sapere" fiilinden gelir. "Sapient" ise aynı kelimeden türemiş bir sıfattır ve "büyük bir bilgelik gösteren, ona sahip olan" anlamına gelir. İlk modern insan olan Homo sapiensler, evrim teorisine göre 200.000- 300.000 yıl önce ilk insansı (hominid) atalarından evrilmişlerdir. Yaklaşık 50.000 yıl önce dil yeteneği geliştirmişlerdir. İlk modern insanlar yaklaşık 70.000-100.000 önce Afrika'yı terk etmeye başlamışlardır.