Konya Mutfağı’nın önemli lezzetlerinden tandır ekmeği, tandır böreği, tandır çorbası ve tandır gevreğinin yapıldığı geleneksel fırın olan tandırın geçmişi Selçuklulara kadar dayanıyor. 1941 yılında Alâeddin Tepesi’nde yapılan hafriyatta, Selçuk çinileriyle süslenmiş, küllesi üst tarafında, küçük, bir kadının kollarını rahatça uzatarak bezeleri yapıştıracak kadar kullanışlı ve mükemmel biçimli bir tandırın çıkması, Konya tandırının geçmişinin Türkiye Selçuklularına kadar uzandığını ortaya koyuyor. Yine Mevlana Celaleddin-i Rumi de tandır ekmeğinin lezzetini vurgulamıştır.
SİLLELİ USTALAR YAPIYOR
Konya’da, geçmişten günümüze, çoğunlukla Silleli ustalarca yapılan tandırın ana maddesi topraktır. Tandır çamuru, toprak ocaklarından alınan boz toprak, tarla toprağı (sarı, yağlı toprak) ve Sille taşı ocaklarından temin edilen kumun karışımından oluşmaktadır. Tandır toprakları hazırlanırken toprak içerisinde kireç taşı bulunmamasına dikkat edilir. Zira kireç taşı tandırın mukavemetini azaltmakta, dolayısıyla kullanım süresini kısaltmaktadır. Tandır, mutfağın en önemli unsurlarından olduğu için kendisi etrafında bir kültür oluşmuştur. Tandır etnografyası (tandırda kullanılan araç-gereçler), tandırla ilgili maniler, adetler, inançlar bulunmaktadır.
KÖYLERDE YOĞUN HALDE KULLANILIYOR
Tandır bugün Anadolu evlerinde tandır evi denen mutfak içerisinde tandır başı denen özel bir mekâna yerleştirilmiştir. Bazı yörelerde mutfağın ortasında toprağa gömülüdür. İç Anadolu Bölgesi'nde, Konya evlerinde hayatın bir kenarında örtme (mutfağa) bitişik olarak üstü kapalı, yanları açık bir şekilde yerleştirilmiştir. Köylerde halen yoğun olarak kullanılmaktadır. Konya'da tandır küçüklü, büyüklü yapılabilmektedir. Büyük tandır ortalama 65–70 cm. çapında 130 cm. yüksekliğindedir. Alt kısmı geniştir ve üste doğru daralmaktadır. Ağız kenarında kısa bir boyuna yer verilmiştir. Gövdesinin alt kısmına yakın 10 cm. çapında külve (gülle) deliği bulunur. Boyun üzerinde çizgili bezemeye (zigzag) yer verilir. Ağız kenarına şurt denir.
MALZEME VE YAPIM AŞAMALARI:
Tandırlar, çömlekçi-tandırcı atölyelerinde yapılmaktadır. Tandır toprağı Sille, Doğanhisar, Höyük'ten getirilmektedir. Gelen toprak elekten geçirilerek temizlenir, sonra havuza dökülerek su ile karıştırılır, saman ve kum karıştırıldıktan sonra bekletilir. Hazırlanan çamur silindirden geçirilerek yabancı maddeler ezilir. Hazırlanan çamur usta tarafından kalın, uzun rulo şekline (künte) getirilir.
İlk gün düz zemin üzerine pergel veya tebeşirle istenilen büyüklükte daire çizilir. Tandırın tabanını oluşturan künteler yerleştirilir. 30–40 cm. yükseltildikten sonra kuruması için beklenir. Daha sonra usta tandırın içine girerek künteleri yerleştirir. Künteler çamur ile sıvandıktan sonra, tandır tabanından ağız kısmına kadar yükseltilir. Üçüncü gün tandırın ağız kısmı yapılır. İçten ve dıştan sahtiyan ile tandırın gövdesi sıyrılarak düzeltilir.
Daha sonra ıslak bir bezle tandır çamuru düzeltilir. Ağız kısmına basit geometrik (zigzag) süsleme yapılır. Yapımı tamamlanan tandır gölge bir yerde kurutulur. Taban kısmı kuruyan tandırın külve (gülle) deliği açılır. Son aşamada 800–1000 derece sıcaklıkta fırınlanır.
