Konya'da yer alan dünyanın en eski yerleşim yerlerinden Çatalhöyük'ün 9 kilometre yakınında bulunan Boncuklu Höyük’ün geçmişi Çatalhöyük’ten daha da eskiye dayanmaktadır. Günümüzde Boncuklu, etrafı sulak tarım alanlarıyla çevrili küçük bir höyüktür; 10,500 yıl öncesinde ise evler içinde yerleşik yaşamın olduğu ve tarımın yapıldığı bir alandı muhtemelen. Bu dönem Neolitik ya da yeni taş çağı olarak bilinir.

Boncuklu Höyük ve yakın çevresindeki Çatalhöyük, Konya Ovası’nda 13.000 ve 6.000 yıl arasında ki bir döneme tarihlenen yerleşim alanlarındandır. Bu her iki alan da bizlere insanların ilk olarak köylere nasıl ve ne zaman yerleştiğini ve tarıma başladığını anlatmaktadır. Boncuklu Höyük bizlere günümüzden önce 10.500 - 9.500 yıl arasındaki dönemde neler olduğunu anlatmaktadır.

“Boncuklu” olarak adlandırılmasının sebebi ise höyük toprağı içerisinde bulunan taş-kemik-deniz kabuğundan yapılma boncukların ilkbahar yağmurlarının ıslattığı toprağın içinden yüzeye çıkmasından ve bölgede ele geçirilmesinden bu isimle adlandırılmıştır.

Boncukluda metalden önce taş aletleri, günlük kullanımda ise kemikten objeleri kullandıkları kazılar sonucunda tespit edilmiştir. Günümüzün aksine, Boncuklu Höyük’te ölen insanlar, üstü sonradan kaplanan ve yeniden sıvanan evlerin zeminlerinin altında bulunan kuyulara gömüldükleri tespit edilmiştir. Gömülmelerinden sonra insanlar atalarının üzerinde evlerinde yaşamlarına devam etmişlerdir.

Boncuklu Höyük’te insanlar evlerini çok temiz tutmuşlardır. Evlerin yanında atıklarını koydukları çöplük olarak bilinen alanlar kazılar sonucunda açığa çıkarılmıştır. Bu çöplüklerde birçok farklı hayvan ve bitki kalıntısıyla birlikte kimi zaman insan kemikleri de tespit edilmiştir.

Höyük kendi başına her biri moloz ve tozlarla karışmış önceki evlere ait yıkık kalıntılar üzerine inşa edilmiş kerpiç binalardan oluşmaktadır. Bu şekilde alan düz yerleşim içinde doğal bir tepecik haline gelmiştir. Konya Ovası, 25,000 yıl önce var olan eski bir göl tarafından şekillenmiştir.

Boncuklu Höyük’teki kazılarda; bazı ham madeler, uzun mesafelerden taşınmıştır. Volkanik bir cam olan “obsidyen”in Kapadokya’dan, 190 km mesafeden getirilmiş olduğu bilinmektedir. 350 km uzaklıktaki Akdeniz’den gelen deniz kabukları da kazılarda açığa çıkarılmıştır.

Boncuklu insanları sulak bir alanda yaşamıştır ve yiyeceklerinin büyük bir bölümünü avcılık ve toplayıcılıktan elde etmelerine rağmen tarım konusunda da deneyim sahibi olmuşlardır. Günümüzde ise çevre çok farklıdır. Günümüzde geçmişe göre çok daha az yağışlı havalar olmakta ve sulak alanları besleyen sular kontrol altına alınmaktadır, böylece çiftçiler Konya Ovası’nda ürün yetiştirebilmektedir. Sulak alanların yerini meralar, tahıl, şeker pancarı ve diğer tarım alanları almıştır.

Boncuklu Höyük’te, Çatalhöyük'ten farklı olarak koyunun evcilleştirildiğine dair izlenimlerin olduğunu, tarımın başladığını, tahıl ve bakliyat gibi ürünlerin tohumlarının tespiti gibi buluşları da çalışmalar sonucunda açığa çıkarılmıştır. Boncuklu Höyük’te mimari ve yerleşim uygulamalarına bakıldığında da burası Çatalhöyük'ten bin yıl daha önce kurulmuş bir yerleşim yeri olarak Çatalhöyük'ün atası konumundadır. Evler birbirinden bağımsız olarak inşa edilmiş. Günlük aktivitelerin gerçekleştirildiği ve yemeklerin pişirildiği alanlar bulunmaktadır. Burada ortak mutfak alanı da mevcuttur. Bu da sosyal açıdan birbirileriyle etkileşimlerinin olduğunu göstermektedir. Hane halklarının inanç sistemleri ile ilgili ayrıntılı olarak ise yaban öküzü başta olmak üzere bazı hayvanların kafataslarının duvarlara işlendiği bilinmektedir.

Paleolitik dönemden sonra ilkel insanların mağaradan ev ve köy yaşantısına geçişi, avcılık ve toplayıcılıktan sonra tarım ve hayvancılıkla uğraşması ve neolitik süreçteki gelişiminin en güzel örneklerini yaşatan Çatalhöyük ve Boncuklu Höyük gibi geçmişin merakını ve ilklere olan gizemini aydınlatan tarihimize ve kültürel mirasımıza sahip çıkıp, gelecek nesillere aktarmak temennisiyle.