Kanalların ilk kurulma amacı kara içerisinde su ulaşımını sağlamak ve tarım alanlarını sulamaktı. Bu durum zamanla yerini, gelişen dünyanın  ihtiyaçlarıyla beraber, denizler arası mesafeyi kısaltmakla yer değiştirdi. Dünyada insan eliyle yapılan yollarla açılan birçok yapay kanal var. Denizyolu geçidi olarak da bilinen kanallar, ülkeler için coğrafi olarak büyük öneme sahip. Jeostratejik olmasının yanında jeoekonomik olarak da, ülkeler için yıllardan beri küresel nitelik taşıyor. Ülkelerin deniz ticaretinde önemli bir yer tutan bu geçitler, askeri anlamda da yıllardır stratejik önem taşıyor. Boğazlar ve yapay yollardan açılan kanallar dünyada bir çok ülkede daha ön planda. Günümüzde dünya ticaretinin % 80’lere yakını mesafeleri kısaltıcı özellikleriyle her yıl milyonlarca yolcu, yük ve tanker gemilerinin geçmesini sağlıyor. Bunun sonucu olarak ülke ekonomilerine milyarlarca doları bulan katkılar sağlıyorlar.

Siyasi ilişkilerde de büyük önem arz eden bu kanallar, artık deniz taşıtlarının geçmek zorunda olduğu geçitler. Uzmanlara göre deniz taşımacılığı demiryoluna göre 3 kat, kara taşımacılığına göre 7 kat, hava taşımacılığına göre 22 kat daha ucuza mal olmakta. Bu durum da deniz taşımacılığını hem mali hem de zaman olarak günden güne artırıyor. Diğer yandan, bu durum ekonomik olarak önemini artırırken deniz taşımacılık tonajlarının artması nedeniyle de yüz yıllar önce açılan kanalların artık günümüz şartlarına uygun hale getirilmesi için genişletme çalışmaları yapılıyor. Yapımı esnasında toprak kaymaları başta olmak üzere sıtma ve sarıhumma hastalığından yaklaşık 30 bini bulan ölüm vakasıyla bilinen ve dünyanın en önemli kanallarından Panama Kanalı da bu duruma uyum sağlayarak artık yeni yüzüyle hizmet vermeye devam ediyor.

Dünyada 48 tane önemli kanal bulunuyor. Çoğunluğu insan yapımı olan bu kanalların ülke ekonomilerine katkıları da oldukça fazla. Yeni gelişen dünyada açılan yeni kanallar, artık sadece deniz ticareti için kullanılıyor. Yıl içinde binlerce geminin geçtiklere ülkelere kattıkları üstelik sadece para değil, turizm sektörüne katkıları da yadsınamaz. 

Deniz yolları olarak da bilinen, deniz ticaret hacminin büyük bir kısmının gerçekleştiği kanallar dünyada bir çok ülkede var. Türkiye'de İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı bu konuda ülkemizdeki deniz ticaretinin en önemli merkezleri. Şimdilerde 2023'te yapımının bitmesi beklenen Kanal İstanbul ile ilgili çalışmalar devam ediyor. İstanbul merkezli insan yapımı birleşik kanal olacak olan su kanalı açıldığında, dünya standartlarına genişlik ve derinlik açısından ne kadar uygun olacağı konusunda henüz yeterli bilgiye sahip değiliz, ancak açıldığında görebileceğiz.

Şimdi ülkelerin ekonomi ve turizm cazibesi su kanallarının bazılarına bakalım.

Kiel Kanalı, Almanya

En harika insan yapımı yapay kanal örneklerinden biri Kiel Kanalı. Kuzey Denizi ve Baltık'ı birbirine bağlıyor bu su yolu. Kanal, 1887-95 yılları arasında, kuzeye gidecek savaş gemilerine kestirme bir yol sağlamak amacıyla yapıldı ve o zamandan bu yana dört kez genişletildi. Şu anda yürürlükteki esaslar gereği Kiel Kanalı sadece Almanya ile barış içindeki devletlerin geçişine açıktır. Almanya'nın turizm gözdesi olan kanalın genişliği 103 metre, derinliği ise 11 metre; üzerinde de 42 metre yükseklikte 9 köprü bulunuyor. Kiel Avrupa'nın en çok talep gören kanalı özelliği de taşıyor. Çok yoğun su akımı olan kanaldan günde 250 gemi geçiyor. Geçen gemi sayısı günlük ortalama 88 olarak belirlenirken, taşınan yük oranına bakıldığında Süveyş ve Panama Kanallarından geride kalıyor.

Panama Kanalı, Amerika

Mühendislik bakımından görsel şölen sunan Panama Kanalı, artık dillerde Amerika Köprüsü olarak dolaşıyor. Atlantik Okyanusu'nu Pasifik Okyanusu'na bağlayan kanalın uzunluğu 77 kilometre. Kanal 1920'de açıldı ve akıllara dünyanın en büyük küresel projesi olarak kazındı. Deniz seviyesinden 28 metre yukarıda olan kanal, sıvıların dengesi kanunundan yararlanıyor ve gemiler yüzerken kanal içinde yavaş yavaş yükseltiliyor ya da diğer tarafa indiriliyor. Yakın zaman raporlarlarına göre Kanal ülke hazinesine doğrudan 1.786 milyar dolar katkı sağlıyor. 144 Ticaret rotası, 1700 limanı ve 160 ülke bağlantısı var. Ulusal ekonomiye katkısı da küçümsenmeyecek rakam olan 2.889 milyar dolar. Amma velakin milyarlarca dolar olan gelir, ülke ekonomisinin adaletsiz gelir dağılımı nedeniyle Latin Amerika'yı refah seviyesine getirecek performansı hala tam anlamıyla göstermiyor. Ancak diğer yandan bakınca da dünyanın en pahalı kanalı olan Panama bölgenin sosyoekonomik koşullarına oldukça katkıda bulunuyor. Kanaldan her yıl 14.000 den fazla gemi geçiyor ve taşınan yük miktarı 203 milyon ton civarında. 

Korint Kanalı, Yunanistan

Turizm odaklı dikkati çekmeyi başaran Korint Kanalı dünya üzerindeki en dar kanal olarak kendini gösteriyor. Sadece 25 metre genişliğinde olan bu kanal 6 kilometreden biraz uzun ve 8 metre derinliğinde. Korint'i diğerlerinden farklı kılan en dikkat çekici yanı, onu çevreleyen yüksek kaya duvarları. Koridor kanalı olarak da bilinen bu su yolu, MÖ 7. yüzyılda akla gelse de yapımı 1881'de başlayıp 1893'te tamamlandı. Bir yıl içinde ortalama 11 bin gemi bu kanaldan geçiyor ve bu gemilerin çoğunluğunu turist feribotları oluşturuyor. Bu koridoru diğerlerinden ayıran bir diğer özellik ise, üzerinde bulunan köprülerden bungee atlamacılığının yapılıyor olması.

Süveyş Kanalı, Mısır

Akdeniz'i Kızıldeniz'e bağlayan  ve Mısır'ın Osmanlı himayesinde olduğu bir dönemde açılan Süveyş Kanalı, Akdeniz ve Kızıldeniz'i birbirine bağlayan yapay bir kanal. Yapımına 1859 yılına başlandı ve kanal 1869 yılında açıldı. 10 yıl süren kanal çalışmalarında açlık, susuzluk ve zor çalışma şartları nedeniyle 120 bin işçi hayatını kaybetti. Kanal şu anda yap-işlet-devret modeliyle 99 yıllığına Fransızlarda. Dünya denizciliğinin vazgeçilmezleri arasında olan kanalın genişletme çalışmalarının sonuncusu 2015'te gerçekleşti ve 193 kilometre uzunluğa, 24 metre derinliğe ve 205 metre genişliğe ulaştı. Günde ortalama 70 geminin geçtiği kanalda geçiş süresi 12-16 saat civarında. Kanalın Mısır ekonomisine katkısı ise yıllık 4.5-5 milyar dolar civarında.

Büyük Çin Kanalı, Çin

Zamanların ve dünyanın en uzun kanalı ise Büyük Çin Kanalı. Turistik yer olmasıyla ünlü olan kanal, 1794 km uzunluğunda. Dönemin İmparatoru Yang Guang'ı Pekin ve Hangzhou arasında taşımak için yapılan proje, resmî olarak 605 yılında başladı ama ilk temelleri MÖ 486 yılında atıldı. Türk tarihinde de Sokollu Mehmed Paşa, Don-İdil ırmakları ile Kızıldeniz-Akdeniz bağlantılarını sağlamak için kanal projeleri tasarlandı; fakat kendisi bu işleri gerçekleştiremedi. Daha sonra bu projelerden Süveyş'i İngilizler, Don-İdil'i Ruslar hayata geçirdiler ve ulaşımda yeni bir devir açılmış oldu. Kanalın genişletilmesi için iyileştirme çalışmaları 13. yüzyıla kadar sürdü ve kanalın yapımı 2000 yıllık bir sürece yayıldı. Minimum genişliği 40 metre olan kanalın bir bölümü Şangay topraklarında. İlk zamanlardaki kadar ekonomik önem taşımayan kanal, şimdilerde Çin'de yerleşim yerlerine seyir sunarken, Çin'e gelen turistlere de görsel bir şölen sunuyor.

Amsterdam Kanalları, Hollanda

Kanalları ile ünlü Hollanda'nın başkenti olan Amsterdam, 19. yüzyılın son yıllarında bazı kanallar daha uzun, daha temiz ve daha sessiz yapıldı. Bu kanalların trafik için işlevi çok önemli ve turizm amacıyla bu kanallar gezdirilebiliyor. Sahip olduğu kilometrelerce uzunluğu, 90 adası ve 1500 köprüsü ile Amsterdam kanalları Amsterdam’ı kuzeyin Venedik’i olarak anılmasını sağlıyor.  Ayrıca Amsterdam kanalları sahip olduğu olağanüstü güzellikleri ile UNESCO Dünya Miras Listesi’nde de çoktan yerini aldı.